Soliq munosabatlarining vujudga kelishi va rivojlanish bosqichlari

arablar 

hukmronligi o‘rnatildi. 

Soliqqa 

tortish tizimi 

bir muncha 

murakablashdi va soliqlarning turli xillari paydo bo‘ldi.

Masalan, xayr-ehson ehtiyojlari uchun soliq -

zakot

(mol-mulkdan 2,5 foiz miqdorida)  

ijtimoiy keskinlikni yumshatish uchun mo‘ljallangan, kambag‘allar, yetimlar va 

yo‘lovchilarga xayr-ehson berishda foydalanilgan.

Xiroj Navro‘z bayrami arafasida yig‘ib olingan. 

Juzyani

musulmon bo‘lmagan 

fuqarolar (ozod 

erkaklar) to‘laganlar. Xotin-qizlar, keksalar, 

kambag‘allar va qullar bu soliqni to‘lashdan 

ozod 

qilingan

. Juzyani hisoblashda o‘ziga to‘qlik 

darajasi hisobga olingan va soliq pul yoki natura 

shaklida undirilgan. Yuqoridagi soliqlardan tashqari 

chorvadorlardan

, 

hunarmandlardan 

va 

savdogarlardan

soliqlar olingan.

---



651 yildan boshlab mamlakatimiz hududida

arablar

hukmronligi

o‘rnatildi.

Soliqqa tortish tizimi

bir muncha

murakablashdi va

soliqlarning

turli

xillari

paydo

bo‘ldi.

Masalan,

xayr-ehson

ehtiyojlari uchun soliq -

zakot

(mol-mulkdan 2,5 foiz miqdorida)

ijtimoiy keskinlikni yumshatish uchun mo‘ljallangan, kambag‘allar,

yetimlar va yo‘lovchilarga xayr-ehson berishda foydalanilgan.



Bundan tashqari, quyidagi soliqlar mavjud edi,

vazifa

- o‘lpon,

juzya -

jon solig‘i,

xiroj

- yer solig‘i.



Xiroj quyidagi shakllarda undirilgan:

1.

Misaha

- ishlov beriladigan maydon birligidan qat’iy stavkalarda;

2.

Muqota -

qat’iy belgilangan summada;

3.

Muqosama

- hosilning muayyan ulushida (1/3 qismi).

Xiroj Navro‘z bayrami arafasida yig‘ib olingan.

Juzyani

musulmon

bo‘lmagan

fuqarolar (ozod erkaklar) to‘laganlar. Xotin-qizlar,

keksalar, kambag‘allar va qullar bu soliqni to‘lashdan

ozod qilingan

.

Juzyani hisoblashda o‘ziga to‘qlik darajasi hisobga olingan va soliq

pul yoki natura shaklida undirilgan. Yuqoridagi soliqlardan tashqari

chorvadorlarda

n,

hunarmandlardan

va

savdogarlardan

soliqlar

olingan.

---

Arablar hukmronlik  qilgan davr soliq siyosatida 

kamchiliklar mavjud bo‘lgan. Oldiniga musulmonlar juzya 

va xirojdan ozod etilgan. Ammo ko‘p vaqt o‘tmay 

xazinaga tushumlarning  keskin qisqarib ketishi bu 

farmonni bekor qilishga majbur etgan. Oqibatda So‘g‘d va 

Buxoroda norozichilik kuchayib, u qo‘zg‘olonga aylangan 

va muvaffaqiyatsiz soliq siyosati tufayli arablarga qarshi 

qudratli harakat avj olib, Movaraunnaxrning   tez orada 

arablar ixtiyoridan  chiqishi bilan yakunlandi.

Ikki asrdan ko’proq hukmronlik qilgan arablar saltanati tugab,