Солиқ ҳисобининг объекти ва предмети

4. Yer qa’ridan foydalanganlik uchun soliqni hisoblab chiqarish uchun soliq solinadigan bazani noto’g’ri belgilash. SKning 245-moddasiga binoan, yer qa’ridan foydalanganlik uchun soliqni hisoblab chiqarish uchun, kavlab olingan (ajratib olingan) tayyor mahsulot hajmining hisobot davri uchun o’rtacha olingan realizatsiya qilish bahosida hisoblab chiqilgan qiymati soliq solinadigan bazadir. Ushbu baho har bir kavlab olingan (ajratib olingan) tayyor mahsulot bo’yicha alohida, pulda ifodalangan realizatsiya qilish hajmlarini (QQS va aksiz solig’ini chegirgan holda) naturada ifodalangan realizatsiya qilish hajmiga bo’lish orqali aniqlanadi.
SK 245-moddasining oltinchi qismiga muvofiq, tayyor mahsulot (tayyor mahsulotning bir qismi) boshqa tayyor mahsulotni ishlab chiqarish uchun xom ashyo bo’lgan yoki tayyor mahsulot (qayta ishlab hosil qilingan mahsulot) o’zining ishlab chiqarish yoki xo’jalik ehtiyojlari uchun foydalanilgan hollarda bunday mahsulot uchun soliq solinadigan baza kavlab olingan (ajratib olingan) tayyor mahsulotning ishlab chiqarish tannarxidan kelib chiqqan holda aniqlanadi.
Ayni vaqtda bir qator korxonalar daryodan qum-shag’al aralashmasini kavlab olib, mexanik yo’l bilan undan qumni ajratardilar. Uni maydalash natijasida esa shag’al olib, qurilish korxonalari va jismoniy shaxslarga ikkalasini sotardilar. Bunda yer qa’ridan foydalanganlik uchun soliqni hisoblab chiqarish maqsadida bazani o’rtacha olingan realizatsiya qilish bahosida hisoblab chiqiladigan qum-shag’al aralashmasidan kavlab olingan (ajratib olingan) materiallar (qum, shag’al, mayda tosh) hajmining qiymatidan emas, balki kavlab olingan (ajratib olingan) qum-shag’al aralashmasining ishlab chiqarish tannarxidan kelib chiqib hisoblab chiqardilar. Shu tariqa ular yer qa’ridan foydalanganlik uchun soliq summasini anchagina kamaytirib ko’rsatardilar.
5. Litsenziyaning yo’qligi. Keng tarqalgan foydali qazilmalar (toshqotishma, shag’al, qum, gilmoya, qumoq tuproq va boshqalar) kavlab oluvchi ko’pgina mikrofirmalar va kichik korxonalar, shuningdek jismoniy shaxslar yer qa’ridan foydalanish huquqi uchun litsenziyasiz faoliyat yurityaptilar.
"Yer osti boyliklari to’g’risida"gi Qonunning 26-moddasiga binoan, foydali qazilmalarni kavlab olish uchun yer qa’ri uchastkalaridan foydalanish huquqi yuzaga kelishining asosi litsenziya hisoblanadi. U tegishli davlat organi (Geologiya va mineral resurslar davlat qo’mitasi)ning yer qa’ridan foydalanish bilan bog’liq ishlarni olib borish uchun yer uchastkasi berilishini kafolatlovchi qarori mavjud bo’lganda beriladi. Mazkur hujjat o’z egasining muayyan chegaradagi yer qa’ri uchastkasidan belgilangan muddat mobaynida foydalanish huquqini tasdiqlaydi hamda yer qa’ri uchastkalaridan foydalanish shartlarini belgilaydi.
Litsenziyaga ega bo’lmagan korxonalar va jismoniy shaxslar keng tarqalgan foydali qazilmalarni kavlab olish huquqiga ega emas. "Yer osti boyliklari to’g’risida"gi Qonunning 52-moddasiga muvofiq, yer osti boyliklari to’g’risidagi qonun hujjatlarini buzganlikda aybdor shaxslar belgilangan tartibda javobgar bo’ladilar. Chunonchi, SKning 117-moddasiga binoan, faoliyat turlari bilan litsenziyasiz va boshqa ruxsat beruvchi hujjatlarsiz shug’ullanish faoliyatning ushbu turlarini litsenziyasiz yoki boshqa ruxsat beruvchi hujjatlarsiz amalga oshirish davrida olingan sof foyda miqdorida, biroq eng kam ish haqining 50 baravaridan kam bo’lmagan miqdorda jarima solishga sabab bo’ladi.

4.