Sodda hayvonlar tipi (Protozoa)

Hozirgi sistematikaga kо‘ra bu tipga 25000 dan ortiq tur kirib beshta sinfga bо‘linadi.

• 1. Sarkodalilar (yolg‘on oyoqlilar) - Sarcodina
• 2. Xivchinlilar – Mastigophora
• 3. Sporalilar – Sporosoa
• 4. Knidosporida – Cnidosporidia
• 5. Infuzoriya – Jnfusoria.

Sarkodalilar (Sarcodina) sinfi.

• Sarkodalilar yoki yolg‘onoyoqlilar boshqa bir hо‘jayrali hayvonlarga qaraganda bir muncha sodda tuzilgan. Sarkodalilar uchun о‘zgarib turuvchi yolg‘onoyoqlilar hosil qilib harakatlanish va shular vositasida oziq zarralarini ushlab olish harakterlidir. Bu sinf uchta kenja sinfga bо‘linadi.
• 1.Ildizoyoqlilar – ( Rnisopoda)
• 2.Nurlilar – (Radiolaria)
• 3.Quyoshsimonlar – (Heliosoa)

Ildizoyoqlilar (Rnisopoda) kichik sinfi

• Protey amyobasi. (Amoeba proteus) kо‘llar, hovuzlar yoki suvi tozaroq kichik havzalar tubida yashaydi. Kattaligi 0,5 mm protey amyobasining mikroskop ostida tanasi atrofida bir tomondan о‘sib ikkinchi tomondan qisqarib turuvchi tо‘mtoq-chо‘ziq uchlarini aniq kо‘rish mumkin. Bular yolg‘onoyoqlilar deb ataladigan orgonoidlar bо‘lib amyoba shular vositasida harakatlanadi. Bu oyoqlar oziqni qamrab olishga ham xizmat qiladi.

Amyoba tanasi tashqi qavat bilan о‘ralgan bо‘lib, bu ektoplazma deb ataladi. Ektoplazmaning ichki qismi sitoplazma bilan tо‘lgan. sitoplazma tananing qaysi tomoniga harakat qilsa, о‘sha tomonidan yolg‘on oyoq hosil bо‘ldai.

• Amyoba tanasi tashqi qavat bilan о‘ralgan bо‘lib, bu ektoplazma deb ataladi. Ektoplazmaning ichki qismi sitoplazma bilan tо‘lgan. sitoplazma tananing qaysi tomoniga harakat qilsa, о‘sha tomonidan yolg‘on oyoq hosil bо‘ldai.
• Oziq hazm bо‘lishi – Yolg‘on oyoqlar bilan о‘rab olingan oziq endoplazmaga о‘tgach, tiniq suyuqlik pufakcha bilan qoplanadi.
• Bu pufakcha ovqat hazm qilish vakuolasi bо‘lib u oziqni eriydigan holga keltiradi va shu yo’l bilan tanaga tarqatadi.

Xivchinlilar sinfi – (Mastigopora)

• Sakkiz mingga yaqin turni о‘z ichiga oladigan bu sinf 2 ta kichik sinfga bо‘linadi.
• 1. О‘simliksimon xivchinlilar
• 2. Hayvonsimon xivchinlilar
• О‘simliksimonlarning harakterli vakili yashil evglena (Evglina virdis) kо‘pincha tо‘xtab qolgan kо‘lmak suvlarda ba’zi bir ifloslangan hovuzlar hamda vaqtli suv havzalarida kо‘plab uchrab, suvning kо‘karishi (“gullashi”)ga sabab bо‘ladi. Yashil evglena tanasining oldingi qismida joylashgan ancha uzun xivchinining buralib- eshilganligidan bir tekisda harakatlanadi. U bir necha nihoyatda nozik tolalardan tarkib topgan.
• Evglena endoplazmasida yashil xromotafora donachalari yaqqol kо‘zga tashlanadi. Evglena bu donachalar yordamida quyosh nuri energiyasini о‘zlashtirib suv va CO2 dan glyukoza sintezlab autotrof tipda ovqatlanadi.