Социолингвистика

6.5. Amaliy sotsiolingvistika
Qator fanlar o‘z oldida turgan vazifalarini nafaqat nazariy jihatdan, balki amaliyot bilan bog‘lab ham hal qiladi. Odatda, bunday yo‘nalishlar amaliy deb yuritiladi. Masalan, yozuvsiz mayda millatlar uchun yozuv va alifbolar tuzishdan tortib, to mashina tarjimasi, matnni avtomatik qayta ishlash va ma’lumotlar qidirish kabi keng amaliy muammolar bilan shug‘ullanadigan amaliy tilshunoslik, yoki amaliy matematika, amaliy psixologiya va qator boshqa amaliy fanlarni ko‘rsatish mumkin.
Amaliy sotsiolingvistika obyektini ona tili va chet tillarni o‘qitish, davlat til siyosatini tashkil qilish, amaliy chora-tadbirlar ishlab chiqish va boshqa muammolar tashkil qiladi. Sotsiolingvistik nazariyalar va sotsiolingvistik tadqiqotlarning amaliy yechimini topish ko‘pincha u yoki bu davlatdagi lisoniy vaziyatlarning tabiatiga bog‘liq bo‘ladi. Ko‘p tilli davlatlardagi muammolar boshqa, bir tilli davlatlardagi muammolar boshqa. Ko‘p tillilik sharoiti uchun yagona mamlakatda yashovchi barcha millatlarga muloqot vositasi bo‘lib xizmat qiluvchi, shuningdek, davlat tili mavqeyidagi makrovositachi tilni tanlash masalasi o‘ta muhim hisoblanadi. Bir tillilik sharoiti uchun adabiy tilni me’yorlashtirish va kodlashtirish, uning boshqa milliy til tizimlari bilan munosabati masalasi dolzarbdir. Shunga ko‘ra, sotsiolingvistik muammolarni ishlab chiqish, sotsiolingvistika amaliy yo‘nalishlarini belgilash turlicha bo‘ladi.


6.6. Социолингвситиканинг муҳам тармоқлари. Социал лингвистика – ўзига хос фан соҳасидир, ижтимоий ҳаётнинг барча соҳаси тилда ўзининг аксини топиши сабабли, социолингвистиканинг энг муҳим тармоқлари ёрдам беради. Булар:

1. 
   умумий социолингвистика;
   
2. 
   синхроник социолингвистика;
   
3. 
   Проспектив (перспектив) социолингвистика;
   
4. 
   Тил тараққиётини режалаштириш ва прогноз;
   
5. 
   Ретроспектив социолингвистика
   
6. 
   Хусусий (конкрет) социолингвистика;
   
7. 
   Амалий социолингвистика
   
8. 
   Интер социолингвистика
   
9. 
   Қиёсий социолингвистика
   

Умумий социолингвистиканинг вазифалари қуйидагилардан иборатдир: социолингвистиканинг онтологик асосларини аниқлаш; умумий назариясини, предмет ва методологиясини асослаш; тушунчавий аппаратини аниқлаш; социолингвистик тадқиқотларнинг методологик усулларини яратишдир.
Синхроник социолингвистика диққат маркази қуйидагилардан иборат: лисоний ҳолат муоммаси , умумий ва айрим ҳолларда учрайдиган замонавий тилларнинг турли хил ижтимоий-иқтисодий, сиёсий ва маданий шароитдаги ўзаро боғлиқлик масалаларини ишлаб чиқмаган.
Тил тараққиётини режалаштириш ва прогнозлаштириш муаммолари перспектив социолингвистиканинг энг муҳим масалаларидан биридир. Бунда жамият онгли тил тараққиёти, ўзаро боғлиқ масалаларига нисбатан таъсирига айниқса, кўпроқ аҳамият берилади.
У ёки бу тилнинг ижтимоий тараққиётини режалаштириш вазифаси кўп факторларга боғлиқдир. Шулардан, ушбу халқнинг сиёсий-иқтисодий ва маданий тараққиёти савияси тилга давлат мақомининг берилганлиги ва шу тилда гаплашувчиларнинг сони ва ҳоказо факторлардир. Тил тараққиёти режаси кутиладиган натижаларга боғлиқ бўлган факторларни ва шароитларни аниқ ҳисобга олишни талаб қилади.
Тил тараққиётини режалаштириш, олдиндан айтиб бериш бир бири билан ўзаро боғлиқдир. Тил тараққиётини режалаштириш яқин келажак билан боғлиқдир. Тил тараққиётини режалаштириш яқин келажак билан боғлиқ бўлган муаммоларни амалий ечимини ўз олдига мақсад қилиб қўяди. Илмий маълумотларга асосланиб, олдиндан кўра билишга асосан узоқ келажакка назар ташлашга (прогнозлашга) бу тил тараққиёти олдиндан айтиб бериш вазифасидир.
Ҳозирги пайтда шуни таъкидлаш мумкинки, замонавий инсоний жамият кўп тилликдан тилларни қисқаришига аста-секин яқинлашмоқда. Бу жуда мураккаб жараёндир, балки узоқ келажакда замонавий кўптилликда бир неча тилларга, кейин эса, бир тилликка келиб қолармиз. Кўп тилликдан бир тилликка йўл қайта туғилишдек, бу миллатларнинг ривожланиши, колониал ва тобе давлатларнинг элатларининг тараққиёти уларнинг маданияти ва асосий тилларини янги хаёт қурилиш жараёнида ўзгариши мумкин.
Шундай адабий тиллар борки, улар ушбу миллатнинг барча жабхаларида ишлатилади. Дунёнинг уч юздан кўпроқ замонавий адабий тилларидан расмий халқаро мулоқот тили деб Бирлашган Миллатлар ташкилоти томонидан бешта тил танланган. Булар: инглиз, рус, француз, хитой ва испан тиллари бўлиб, улар ҳозир кенг ижтимоий вазифани бажармоқда.