Sobitjon Inog’omov tibbiyot qurilmalarida

O’lchаsh turlаri vа usullаri. 
Mеtrologiya - o’lchashlar, ularning birligini 
ta'minlovchi usullar va vositalar hamda talab qlingan aniqlikka erishish usullari 

---

20 
haqidagi fandir. Ushbu mavzuda mеtrologiya fanining umumiy masalalari qatorida 
biologiya va tibbiyotdagi o’lchashlarning xususiyatlarini ko’rib chiqamiz. 
Dunyo tarixi davomida insonlar uchun turli narsalarni o‘lchash, 
maxsulotlarni tortib ko‘rish, vaqtni hisobga olish kabi ishlarini bajarishga to‘g‘ri 
kelgan. Ushbu maqsadlarda hajm, og‘irlik, uzunlik, vaqt va shularga o‘xshash 
kattaliklar o’lchangan va hisoblab borilgan. Bunday o‘lchash ma’lumotlari bizni 
o‘rab turgan dunyoning miqdoriy bo‘lgan tavsiflarini o‘zlashtirishga yordam 
beradi, shu bilan birga insoniyatning umumiy taraqqiyotida muhim axamiyat kasb 
etadi. Bugungi kunda xalq xo‘jaligini xech bir tarmog‘i o‘zini o‘lchash tizimini 
qo‘llamasdan turib to‘g‘ri va maxsuldor faoliyat ko‘rsata olmaydi. Aynan ana shu 
o‘lchashlar yordamida turli texnologik jarayonlarni shakllantirish va boshqarish 
amalga oshiriladi, shuningdek chiqariladigan maxsulotni sifati nazorat qilinadi. 
Bunday o‘lchashlar ilmiy-texnika yuksalishi jarayonidagi turli iste’molchilar 
uchun: material resurslarni hisobga olish va rejalashtirish uchun ham, ichki va 
tashqi bozor extiyojlari uchun ham, chiqarilayotgan maxsulotlar sifatini 
tekshirishda ham, hamda istalgan faoliyatdagi inson mehnatini himoya qilish 
darajasini oshirish uchun ham kerak.
Tabiiy hodisalarni va moddiy dunyo mahsulotlarini turli-tumanligiga
qaramay, ularni o‘lchashni bajarish uchun o‘lchashning turli-tuman tizimlari 
mavjud. Ular olingan kattaliklarni boshqalari bilan, ya’ni qachonlardir birlik 
sifatida olingan unga o‘xshashlar bilan taqqoslashga asoslangan. Bunday 
yondashuvlarda fizik kattaliklar, uning birligi uchun qabul qilingan ba’zi bir sonlar
sifatida baholanadi yoki boshqacha aytganda, shu xolatda uni qiymatlari olinadi.
Bunga o‘xshash, o‘lchov birliklarini tizimlashtiruvchi va o‘rganuvchi alohida 
fan – metrologiya fani amal qiladi. Qoidaga ko‘ra, metrologiya deganda
o‘lchashlar haqidagi, ularning yagonalik prinsiplariga rioya qilishga yordam 
beruvchi mavjud vositalar va uslublar to‘g‘risidagi, shuningdek talab qilinadigan 
aniqlikga erishish haqidagi fan tushuniladi.
Metrologiya grekcha «metron» – o‘lchash va «logos» -fan, ta’limot 

---

21 
so‘zlaridan olingan bo‘lib asosan - o‘lchashlar, ularni yagonaligiga erishish usulari 
va talab qilinadigan aniqlikga erishish haqidagi fan hisoblanadi. Metrologiyaning 
suronli bo‘lgan rivojlanishlari XX asrning oxirlariga to‘g‘ri keladi. U yangi 
texnologiyaning taraqqiy etishlari bilan chambarchas bog‘iqdir. Ushbu fanni 
yaratilishida D. I. Mendeleevni alohida ishtirokini ta’kidlash lozim. Rossiya fanini 
aynan ushbu sohasida rahbarlik qilgan paytida, unga 1892 yildan 1907 yilgacha 
metrologiya bilan qattiq shug‘ullanishga to‘g‘ri kelgan. Bu vaqtda metrologiya 
fani o’zining rivojlanish davrini boshdan kechirgan. Metrologiya fani quyidagilarni 
o‘rganadi: 
- asosiy fizik kattaliklar, ya’ni uzunlik, massa, hajm, vaqt, sarf-xarajatlar va 
quvvat qiymatlarini hisobga olish bo‘yicha usullar va vositalar; 
- fizik kattaliklarni va texnik parametrlarni, shuningdek mahsulotni miqdorini 
aniqlash yoki o‘lchash;
- texnologik jarayonlarni nazorat qilish va boshqarish uchun o‘lchashlarni 
olib borish.