Siyosatshunoslik

1 
Зо^идов В.
YjiyF шоир ижодининг цалби. - Т., 1970. — В. 104.
79

---

latli va adolatsiz urushlar, hokimiyatni boshqarishda shoh, omma 
va ma’rifatning roli kabi qator masalalargacha tahlil etilgan.
Navoiy idealidagi Iskandar obod o'lkalarni, madaniyatli 
shaharlami vayron qiluvchi ya’juj-ma’juj degan maxluqlar yo‘liga 
devor solib, jabr ko‘rgan xalqni ular zulmidan xalos qiladi. Ya’juj- 
ma’juj birinchi marta Tavrotda tilga olingan (Gog-Magog). 
Qur’oni karimning «Qahf» surasida (83—98-oyatlar) ham bu 
haqda xabar berilgan. Qur’onda keltirilishicha, Iskandar Zul- 
qarnayn kunchiqarga qarab qilgan yurishlarida ya’juj-ma’juj 
zulmidan azob chekkan xalqni uchratadi. Ular: «Senga boj to‘lay- 
miz, bizni shu balodan qutqar», - deb so'raydi. Iskandar ularga 
qarab: «Parvardigorim bergan qudratga tayanib, sizlar bilan ya’juj- 
ma’juj orasida bir mahkam devor qurayin» (18, 95), deb bu 
ishni amalga oshiradi1. Aslida esa Navoiy nazarida ya’juj-ma’juj 
to'ymas va tiyilmas nafs ramzi edi.
Navoiy podshohsiz raiyat va davlatsiz jamiyat bo‘lishi mumkin 
emas deb biladi. Jamiyat bo‘lishi uchun davlat bo‘lishi zarur. 
Chunki manfaat kishilarni bir-biridan ajratadi va ayni paytda 
birlashtiradi. Bu — jamiyat qonuni. Shu qonunni nazorat qilish
— odil podshoning vazifasi. Podsho va lashkar, podsho va 
boshqaruv tizimi xalqning osoyishta hayot kechirishiga kafil, 
deydi Navoiy. Odamlar bilim va amaliy faoliyat, zehn-u zako- 
vatda bir emas, deydi u. Birov aqlli, birov o‘ta aqlli, kimningdir 
aqli kam, birov esa johil. Chunki har bir kishida Ollohning bir 
sifati aks etadi, sifatlar esa turlicha, «ikki sifat birday» emas. 
Shunday bo‘lgach, axloq nuqtayi nazaridan ham odamlami teng 
bir holga keltirib bo‘lmaydi. Demak, ulaming mol-mulki teng 
bo‘lishi amrimahol.
Mutafakkirning «Saddi Iskandariy» asarida mamlakat rah- 
barining asosiy to‘rt sifati haqidagi qadimiy qarashlar aks etgan:
1) rahbar donishmand bo'lsin; 2) rahbar qonun tarafdori bo'lsin;
3) rahbar qo‘lida hokimiyat bo‘lsin; 4) rahbarda imomlik 
(rahnamolik) xislatlari bo‘lsin. Bu aslida fozil shahar hokimi- 
ning sifatlari, chunki Abu Nasr Forobiy sanab o‘tgan o ‘n ikki 
xislat shu to ‘rt sifat ichiga kiradi. Navoiy nazarida ilm-u hikmat