Siyosatshunoslik

2. Terrorizm to‘g‘risidagi xalqaro huquqiy hujjatlar
Terrorning aniq inson, odam lar guruhi, aholi yoki davlatga 
qarshi qaratilgan jinoiy harakat sifatida kvalifikatsiya qilinishi 
dastlab 1937-yilda M illatlar Ligasi tashabbusi bilan o ‘tkazilgan 
Jeneva konferensiyasi hujjatlarida uchraydi. 0 ‘sha yilda terro­
rizmning butun dunyoga yoyilishi xavfini olish maqsadida Millat­
lar Ligasi 11 davlat vakillaridan iborat maxsus ekspertlar qo‘mita- 
sini tuzib, unga siyosiy terrorizmga oid jinoyatlarga qarshi xalqaro 
konvensiya loyihasini tuzishni topshirdi. 24 davlat tom onidan 
im zolangan «Terrorizmning oldini olish va uning uchun javob- 
garlik to ‘g‘risida», «Xalqaro jinoyat sudini tuzish to ‘g‘risida» 
kabi konvensiyalarda «terrorizm» tushunchasiga dastlabki siyosiy- 
huquqiy ta ’rif berilgan edi. Garchi bu konvensiyalar o ‘sha paytda 
kuchga kirmagan bo‘lsa-da («Terrorizmning oldini olish va uning 
uchun javobgarlik to ‘g‘risida»gi konvensiyani faqatgina Hindiston 
ratifikatsiya qilgan edi), keyinchalik bu hujjatlar BM T va boshqa 
xalqaro tashkilotlarning ushbu yo‘nalishdagi faoliyatida nazariy 
asos b o ‘lib xizm at qildi. M uayyan kamchiliklariga qaram ay 
terrorizm to ‘g‘risida qabul qilingan ushbu konvensiyalar xulosalari 
1956-yilda B M T Bosh Assambleyasi tom onidan yaratilgan 
«Tinchlik va insoniyat xavfsizligiga qarshi jinoyatlar kodeksi» 
loyihasini tayyorlashda asos b o ‘lib xizmat qildi.
Bizning davrimizga kelib esa xalqaro hamjamiyat tom oni­
dan terrorizm to ‘g ‘risida bir qancha xalqaro shartnom alar, 
kelishuv va konvensiyalar ishlab chiqilgan ham da qabul qilin­
gan. U larda xalqaro terrorizm ning har qanday ko‘rinishlariga, 
u ni m oliyaviy t a ’m inlash va q o ‘llab -q u v v a tlo v ch i x a tti- 
harakatlarga qarshi kurash masalalari o ‘z ifodasini topgan.
B M T va uning maxsus muassasalari ko‘p yillardan buyon 
terrorizm ni bartaraf etish, terakt uchun javobgar bo'lganlam i 
jazoga tortish b o ‘yicha keng qamrovli xalqaro huquqiy hujjat- 
larni tayyorlab bermoqda. 1963-yildan boshlab tayyorlanayot- 
gan bu hujjatlar samolyotlarni olib qochish, odam larni garovga 
olishdan tortib, to terrorizmni moliyalashtirishgacha bo‘lgan
299

---

terrorizmning barcha ko'rinishlariga qarshi kurashda foydalanish 
uchun m o‘ljallangan asosiy yuridik normalardir.
BM T terrorizm m uammosi bilan huquqiy jihatdan ham , si­
yosiy jihatdan ham bevosita shug‘ullanadi. BM T va uning 
Xalqaro fuqaro aviatsiyasi tashkiloti (IKAO), Xalqaro dengizlar 
tashkiloti (IM O) va Xalqaro atom energiyasi agentligi singari 
ixtisoslashtirilgan muassasalari terrorizmga qarshi kurash bora- 
sida huquqiy vosita hisoblangan qator xalqaro bitimlarni ishlab 
chiqdi.
Jumladan:
1) Havo transportida sodir etilgan huquqbuzarliklar va boshqa 
harakatlar to ‘g‘risida konvensiya (1963-yilda Tokioda qabul qilin­
gan);
2) Havo kem alarini noqonuniy q o ‘lga olishni to ‘xtatish 
to ‘g‘risida konvensiya (1970-yilda Gaagada qabul qilingan);
3) Xalqaro fuqaro aviatsiyasiga xizmat ko‘rsatuvchi aero- 
portlarda noqonuniy zo‘ravonlik harakatlarini to ‘xtatish to ‘g‘ri- 
sidagi protokol (1988-yilda M onrealda qabul qilingan) va hoka- 
zolar.
Jahon hamjamiyati va xalqaro tashkilotlaming terrorizmga 
nisbatan munosabatini aniqlashda BM T Bosh Assambleyasi rah- 
barligida tuzilgan quyidagi uch konvensiya alohida ahamiyatga 
ega.