Siyosatshunoslik

2. O‘zbekistonda shaxs va hokimiyat munosabatlarini
demokratlashtirish
M ustabid tuzum va m a’muriy buyruqbozlikka asoslangan 
sobiq siyosiy tizim ning barham topishi, jam iyatning demokrati- 
yaga tom on yuz tutishi mustaqil 0 ‘zbekistonda shaxs va siyosiy 
hokimiyat munosabatlarini ham dem okratlashtirish masalasini 
kun tartibiga q o ‘ydi. Biroq dem okratik, huquqiy davlat va 
fuqarolik jam iyatini shakllantirishda m uhim omil b o ‘lgan bu 
vazifani bajarish osonlikcha kechmaydi. Buning boisi — davlat 
qurilishi va, ayniqsa, boshqaruvida sobiq sovet tuzum idan voris 
b o ‘lib q o lg a n e sk ic h a b o sh q a ru v ta fa k k u ri, u su lla ri va 
vositalarining qoldiqlari chuqur ildiz otganligi, ham on saqlanib 
qolganligidir.
M ustaqillik qo‘lga kiritilgach, o ‘tish davrida bajarilishi zarur 
b o ‘lgan vazifalami hayotga tatbiq etishda ko‘pgina ijobiy ishlar 
qilindi. Biroq tadqiqotchilarning qayd etishlaricha, bu masalada 
hali yechimini kutayotgan m uam m olar to ‘la b artaraf etilgani 
yo‘q. Jum ladan, «Dem okratiya boshqaruv tizim i bilan xalq 
o'rtasida vertikal emas, balki gorizontal m unosabatlar bo'lishi- 
ni, m a’m uriy shaxsning oddiy fuqaro bilan m uloqoti konstitu- 
tsiyaviy asosda va m aqom da b o ‘lishini taqozo etadi».1
Boshqaruv tizimidagi byurokratiya, m a’muriy-buyruqbozlik 
o ‘z -o ‘zidan emas, balki muayyan ijtimoiy muhit zam inida shakl- 
lanadi. Shuning uchun byurokratiya, m a’muriy buyruqbozlik- 
ning saqlanib qolishida faqat boshqaruv tizim i xodimlarini — 
hokimlar, vazirlar va boshqa ijro hokimiyati namoyandalarinigina
1 
Крдиров А. К,.
Утиш даврида демократия ва бюрократия / / Huquq—Пра­
во— Law. — 2000. — №2. — В. 34.
145

---

qoralash insofdan bo‘lmaydi. Fuqarolar siyosiy ongining no- 
chorligi, huquqiy m adaniyat va bilimdonlikning zaifligi ham
bunda muayyan rol o ‘ynamoqda. Buning real sabablari mavjud.
Birinchidan, sobiq tuzum ko'pchilik ongida davlat xalqdan 
ustun turuvchi, xalq taqdirini belgilovchi benuqson kuch, degan 
tushunchani shakllantirgan edi. Ikkinchidan, davlat idoralarida 
ishlash moddiy va m a’naviy jihatdan imtiyozlarga ega b o ‘lish 
imkoniyatlarini yaratgandi. Mansabparastlik mutasaddi qatlam - 
larda tarbiyaning o'zak prinsiplaridan biriga aylangan edi.1
Mustaqillik 0 ‘zbekistonda kadrlar siyosatini qayta ко‘rib 
chiqishni, davlat idoralari uchun m a’naviy sog‘lom shaxslarni 
tarbiyalashni, eskicha andozalardan chiqishni taqozo etdi. Zero, 
shaxs va hokimiyat munosabatlarini demokratlashtirishda ozod- 
likka chiqqan xalq uchun uni yuksak maqsadlar sari yetaklovchi 
siyosiy elitani shakllantirish muhim vazifaga aylandi.
Mustaqillikni mustahkamlashga, shaxs va hokimiyat m u­
nosabatlarini demokratlashtirishga xavf soladigan salbiy jara- 
yonlardan biri aynan m a’naviy nosog‘lom m a’muriy apparat, 
jinoyatchilik va korrupsiya keltiradigan xavf b o ‘lganligi uchun 
ham Prezident I. A. Karimov «Korrupsiya domiga ilingan amal- 
dorlar shaxsiy boylik orttirish maqsadlarini va urug‘-aym oqlar- 
ning m anfaatlarini davlat manfaatlaridan ustun qo‘yadi. Bu esa 
m am lakatning siyosiy va iqtisodiy yo‘liga ham da aholining ak- 
sariyat qismiga tuzatib bo‘lmaydigan zarar yetkazadi»2, deb qayd 
etgan edi.
Shuning uchun, nazarimizda, jam iyatni xatosiz boshqarish- 
ning eng yuksak tartiblari va qoidalari yaratilganda ham bu tartib 
va qoidalarni hayotga tatbiq eta oladigan oqilona m a’muriy ap­
parat (siyosiy elita) b o ‘lmas ekan, barcha harakatlar zoye ketishi 
mumkin.
Siyosiy elita o ‘z -o ‘zidan shakllanmaydi. U jam iyatda zarur 
siyosiy shart-sharoitlar vujudga kelgandagina yetakchi kuch 
sifatida maydonga chiqadi. Uni shakllantiruvchi siyosiy kuch