Siyosatshunoslik

1 I z о h: Ular muqaddas Yakov monastirida o ‘z klublari yig‘ilishlarini
o‘tkazganliklari uchun «yakobinchilar» nomini olgan edilar.
149

---

da kongress (ya’ni, pari am ent) fraksiyalari (federalchilar va 
respublikachilar) shaklida paydo b o ‘lib, ikki partiyaviylik asosi- 
dagi partiyaviy tizimni vujudga keltirdi. Bu tizim keyinchalik 
AQSHda burjua demokratiyasining asosini tashkil qildi.
XIX asrning ikkinchi yarmiga kelib, siyosiy partiyalarga bir- 
lashish jamiyatning faqat zodagon qatlamlarigagina xos xususi- 
yat bo‘1 may qoldi. Chunki bu davrda ko‘p sonli oddiy fuqarolarni 
o ‘z saflariga birlashtira olgan ommaviy partiyalar ham tashkil 
topdiki, bunday ommaviy partiyalarning dastlabkilariga 1861- 
yilda tashkil topgan Angliya liberal partiyasini ham da 1863- 
yilda tuzilgan b irin ch i om m aviy ish ch i partiyasi b o ‘lgan 
Um um german Ishchilar Soyuzini kiritishimiz mumkin. Paydo 
bo'layotgan siyosiy partiyalarning faoliyatida siyosiy hokimiyat 
bilan aloqadorlik, unga ta ’sir ko'rsatish imkoniyatlari kuchayib 
bordi.
X o‘sh, buning sabablari nimada edi?
Ommaviy siyosiy partiyalarning vujudga kelishi va siyosiy 
mavqeyining kuchayib borishida XIX asrning ikkinchi yarmida 
Yevropa mamlakatlarida umumiy saylov huquqining fuqarolar 
tomonidan siyosiy huquq sifatida qo‘lga kiritilishi siyosat subyekt­
lari sonining keskin oshuvini ta ’minladi.
Quyidagi dalillarga e ’tibor beraylik: Angliyada 1830-yilda 
saylov huquqidan 200 ming, 1832-yilda 600 ming, 1883-yilga 
kelib esa 9 million fuqaro foydalanadigan b o ‘ldi.
XX asrda Xitoy kommunistik partiyasi eng ko‘p a ’zolari 
bo'lgan (50 milliondan ortiq) ommaviy siyosiy partiyaga aylan- 
di.
Xullas, siyosiy partiyalar bugunga kelib, dunyoning rivojlan- 
gan davlatlarida xalq bilan hokimiyat o ‘rtasida asosiy bog‘lov- 
chi bo‘g‘in bo‘lgan demokratik institutga aylandilar. Bundan 
xulosa shuki, siyosiy partiya jam iyatning bir bo‘lagi b o lib , u 
muayyan guruh yoki qatlamning maqsad va m anfaatlarini ifoda 
etuvchi, uni umumdavlat va um um m illat manfaatlari bilan uy- 
g‘unlashtirgan holda faoliyat ko‘rsatadigan, rivojlanishning siyosiy 
yo‘nalishlarini aniqlab beradigan siyosiy tashkilotdir.
Siyosiy partiya, odatda, muayyan siyosiy dastur asosida fao­
liyat ko‘rsatadi. Buning boisi - siyosiy partiya atiofida jam iyat-
150

---

ning muayyan guruhlari, tabaqalari, sinflari m a’lum bir maslak, 
g‘pya asosida birlashadilar.
Davlat hokimiyatini qo‘lga kiritish maqsadi har bir siyosiy