Siyosatshunoslik

Alisher
Navoiy
(1441—1501) merosi alohida ahamiyatga ega.
78

---

Alisher Navoiy siyosiy qarashlarining shakllanishi va rivoj- 
lanishini nisbiy ravishda ikki davrga bo'lib o‘rganish maqsadga 
muvofiq. Birinchi davr — uning yoshlik yillaridan to 1476-yilda 
Husayn Boyqaro hokimiyatidagi vazirlik mansabidan iste’fo etib 
ketishigacha bo‘lgan vaqtni o‘z ichiga olsa, ikkinchi davr esa 
1476-yildan boshlab, umrining so‘nggi kunlarigacha bo‘lgan 
vaqtni qamrab oladi.
Birinchi davrda Alisher Navoiy mamlakatda hokimiyat te- 
pasiga adolatli podsho kelishiga, baxtli jamiyatga erishish mum- 
kinligiga ishonadi hamda uni amalga oshirish uchun kurashadi. 
Navoiyshunos olimlaming yozishicha, «Navoiy davlat ishida tur- 
ganida ham bir nafas bo‘lsa-da, xalqni esdan chiqarmadi. U 
davlatni xalq manfaatlarini ko'zlovchi, xalq orzularini amalga 
oshiruvchi vositaga aylantirishga, davlat arboblarini xalq xiz- 
matchilariga aylantirishga tirishdi va bu ishda uning o‘zi namu- 
na bo‘ldi. U davlat ishlarini intizomga solishga, hukumat ido- 
ralarini, saroyni yaramaslardan, xalq hisobiga zarbof to‘n ki- 
yuvchi, aysh-u ishrat qiluvchi ifloslardan, amalparastlardan, fit- 
nachilardan tozalash, ularni fosh etish, qamchilash uchun 
qo'lidan kelganicha harakat qildi»1.
Alisher Navoiy mamlakat siyosiy hayotidagi siyosiy tar- 
qoqlikka chek qo‘yish, taxt uchun ketayotgan qon to‘kishlar- 
ning oldini olish borasida sa’y-harakatlari kutilgan natijani 
bermagach, siyosiy faoliyatdan voz kechadi. Uning siyosiy 
qarashlaridagi ikkinchi davr boshlanadi. Endi Navoiy o ‘zining 
xayoliy adolatli davlati va shohini yaratishga kirishadi. Muta­
fakkir ma’rifatparvar shoh g'oyasidan kelib chiqib, butun dunyoda 
yagona adolatli, tartibli davlatning qaror topishini istaydi va 
«Saddi Iskandariy» («Iskandar devori») dostonini yaratadi. 
Asardagi Iskandar davlati utopik davlat bo‘lib, Navoiy unda 
o ‘zining siyosat, davlat, huquq haqidagi orzu-istaklarini, 
g‘oyalarini tasawuf ta’limoti asosida bayon qiladi. Asarda eng 
oddiy siyosiy masalalardan, ya’ni bo'lajak adolatli shohni tanlash, 
tarbiyalash, bozorlarda tosh-u taroziga davlat nazoratini o‘ma- 
tishdan eng murakkab masalalar — davlatlararo munosabat, ado-