Sitall va shlakli sitall ishlab chiqarish texnologiyasi reja

2. Sitall ta’rifi. 
Tarkibiga maxsus qo’shilmalar qushilgan shishalarni termik yo’l bilan past temperaturada 
kristallash natijasida olinadigan, kichik hajmli kristallar va shisha qoldig’ining o’zaro birikib 
ketishidan tashkil topgan, yuqori mexanik va boshqa ko’pgina foydali xususiyatlarga ega bo’lgan 
materiallarga sitall deb ataladi (1-rasm). 
Sitall ruscha “Steklokristall” so’zidan olingan bo’lib, shishaning bosh xarfi va kristall 
so’zining oxirgi bo’g’ini yig’indisidan iborat. 

---

Sitall shisha moddalaridan tarkibi asosan kristall va qisman shisha tuzilishiga egaligi, boshqa 
kristall moddalaridan esa nafis va bir tarkibli mikrokristall tuzilishga ega ekanligi va tarkibida 
shisha fazasining borligi bilan farqlanadi. Agar sitall kristallarining o’lchami kichik va ko’rinishi 
ignasimon bo’lsa uning mexanikaviy mustahkamligi juda yuqori bo’ladi. 
Sitall uchun xarakterli narsa ularning kristall donalari razmeri juda kichik, askariyati bir 
mikron va undan ham kichik o’lchamda bo’lishidir. 
 
3. Sitallga xos xususiyatlar. 
Barcha sitall buyumlari uchun xos xususiyatlar mavjud: 
1. Ular o’ta yuqori mexanikaviy mustahkamlikka egadirlar. Ularning mustahkamligi prokat 
list shisha mustahkamligiga taqqoslanganda 10 marta va undan kattadir; 
2. Sitall yuqori mikroqattiqlikka egadir. Bu raqam 1 kvadrat mm yuzaga hisoblanganda 1100 
kg atrofida bo’ladi; 
3. Yumshash temperaturasi ham yuqori. Agar tarkibiga ishqor oksidi kirmagan shisha 
kristallanganiga qadar 800
o
S atrofida yumshasa, kristallan-ganidan so’ng 1350
o
S atrofigacha 
yumshamaydigan bo’lib qoladi; 
4. Sitallning issiqlikka chidamliligi etarli darajada bo’lib, 300-700
o
C atrofida bo’ladi. 
5. Yuqori darajada elektr izolyastiyasi xossasiga ega; 
6. Solishtirma og’irligi past. U 2,6-3 g/sm
3
ni tashkil etadi.
Yuqorida keltirilgan va sitallarga xos xususiyatlar ularning strukturasiga kelib taqaladi. 
Sitallardagi o’lchami 1 mkm dan kam bo’lgan kristallar miqdori hajmning 20-90% ni tashkil 
qilishi mumkin. Ko’pincha tarkibi 85-90% mayda ninasimon kristall donalari va 0-15% shisha 
qoldig’idan tashkil topgan materiallarning sifati juda yuqori bo’ladi. Sitallarning issiqlikka 
chidamlilik, elektr o’tkazuvchanlik, termik kengayish kabi xossalari mayda kristallarning 
kimyoviy tarkibiga ham bog’liq. Agar kristall zarrachalarining kimyoviy tarkibi spodumen, 
kordierit, vollastonit, anortit, apatit, melilit, diopsidlarga to’g’ri kelsa, u holda mahsulotning 
ekspluatastion ko’rsatkichlari etarli darajada bo’ladi. 
Sitalldagi qoldiq shisha va mayda kristallarning o’zaro “mato to’qish” usulida tabiiy 
birikishi, ipsimon kristallarning soqol tolasi o’lchamidagi shishalar bilan “bir tan” va “bir jon” 
maqomida to’qilib ketishi natijasida
buyumning amaliy mustahkamligi nazariy mustahkamlikka yaqinlashib qoladi. Masalan, 
oddiy qurilish shishasining cho’zilishdagi mustahkamligi 700-2000 kg/sm
2
bo’lsa, 1 mkm 
qalinligidagi kvarst shishasidan yasalgan ipning cho’zilishdagi qarshiligi 8000 kg/sm
2
ga teng 
bo’ladi. Bu raqam sun’iy olmosning mustahkamligiga to’g’ri keladi.