Sish va rivojlanishning umumiy qonuniyatlari, organizm va muhit

Epiteliy to’qimasi 
Epitiliy hujayrasi asosiy vazifasiga ko’ra sirtqi epitiliy, bezli epitiliy va sensor epitiliy 
hillariga bo’linadi. Barcha epitiliy hillari uchun yupqa bazal membrana (bazal qavat gialinli 
membrane oynasimon membrana) hos bo’lib, u epitiliyning mehanik tasirlariga chidamligini
taminlaydi. Yuza (qoplovchi) epitiliy organizmning ichki va tashqi tarafdan o’rab uni himoyasini 
sekretsiya jarayonini va rezorbsiya (moddalar yetilishi) va tashqi muhit bilan aloqasini 
ta'minlaydi. Bezli epitiliy tashqariga (ekzotrin bezlar) yoki qonga (endokrin yoki ichki sekretsiya 
bezlar) turli suyuqliklar (so’lak ter, ferment, garmon) ajratiladi. Sensor epitiliy o’z navbatida 
sezuv o’rganlariga uchrab tashqi tasirotni qabul qilib uzatadi (masalan, ko’zning to’r pardasi) 
qoplovchi epiteliy joylashgan organ yuzasiga bog’liq holda yassi, kubsimon, silindirsimon, 
qoplamasiga qarab oddiy, qavatli (bir qavatdan ko’proq)va ko’payadi, epiteliyga bo’linadi 
stratsfikatlangan epitiliy nomlanishi uning hujayra yuzasiga ko’ra amalga oshiriladi. Masalan 
ko’p qavatli yassi epitiliy-teri mehanik tasirotlarga berilmasligini taminlaydi.Psevdo ko’p qavatli 
epitiliyda barcga hujayralar bazal membranaga taqalsa ham barchasi erkin yuzaga yetmaydi 
(Masalan 2 qavatli mersatel epitiliy nafas yo’llaridagi)
1
. 
Tibbiyotda 1500 dan ortiq irsiy kasallik turlari mavjud. Nasl kasalliklari 
xromosomalarning anomal yig‘indisi, jinsiy hujayralarning o‘zgarishi yoki mo‘tatsiya ta’sirida 
paydo bo‘ladi.
Tashqi omilning salbiy ta’siri natijasida xaqiqiy kasallik yuzaga chiqadi (karlik, nurlanish 
- qon raki). 
Shunday qilib, qadimda kishilarga jumboq bo‘lgan, jins bilan bog‘lik irsiy kasalliklar va 
belgilarning nasldan-naslga o‘tishi xromosoma tabiatini puxta o‘rganish asosida hal qilindi. 
Nasldan-naslga o‘tadigan kasalliklarni rivojlantirmaslik uchun bolalarni jismoniy 
sog‘lomlashtirish, ovqat sifatini yaxshilash, chiniqtirish, yuqumli kasalliklardan saqlash, asab 
kasalliklarini oldini olish masalalariga katta e’tibor berish kerak. Genetika fanining rivojlanishi 
natijasida nasldan-naslga o‘tadigan kasalliklarni vaqtida aniqlash va oldini olish mumkin bo‘ldi. 
1Anatomy of the Human Body.Henry Gray.Nega Assefa Alemaya University Yosief Tsige Jimma University.In collaboration with the Ethiopia Public Health Training Initiative, 
The Carter Center, the Ethiopia Ministry of Health, and the Ethiopia Ministry of Education 2003. 6-18 betlar mazmun mohiyatidan foydalanildi.

---

Hozircha tibbiyotda anomal gen va xromosomani davolash usullari yo‘q. Irsiy kasalliklar 
organizmda xilma-xil xastaliklarni paydo qiladi. Ular asosan kliniko - genetik usullar orqali 
o‘rganiladi, ya’ni avloddar shajarasi to‘z iladi. Irsiy belgilar tashqi muhit ta’siriga juda 
chidamli. 
Ho‘sh, odam o‘ziga nimani meros qilib oladi? Odam o‘zining butun "biofondini" meros 
kilib oladi, ya’ni butun organizmini ko‘z, sochini rangini, organlar shaklini, nerv sistemasini, 
sezgi organlarini va b. meros qilib oladi, biroq, bola tug‘ilganidan boshlab u sotsial muhit shart- 
sharoitlarida o‘sib, rivojlanib boradi, biologik va sotsial omillarning o‘zaro ta’siri natijasida, 
o‘ziga xos bo‘lgan shaxsiy hususiyatlarga ega bo‘lgan organizm shakllanadi. Ular fenotipini 
belgilab beradi. Demak, irsiyat tashqi muhit ta’sirida o‘zgaradi, lekin yo‘q, bo‘lib ketmaydi.