Sirtqi moxt fakulteti 3-kurs talabasi ergasheva muxlisaning “markaziy osiyo xalqlari etnologiyasi” fanidan bajargan ishi

Sirtqi MOXT FAKULTETI 3-KURS TALABASI Ergasheva muxlisaning “MARKAZIY OSIYO XALQLARI ETNOLOGIYASI” FANIDAN BAJARGAN ISHI

• Sirtqi MOXT FAKULTETI 3-KURS TALABASI Ergasheva muxlisaning “MARKAZIY OSIYO XALQLARI ETNOLOGIYASI” FANIDAN BAJARGAN ISHI
• Tekshirdi: t.f.d., prof. A.X. Doniyorov

Mavzu: Markaziy Osiyo xalqlari etnologiyasi

Tayanch tushuncha

• Etnografiya
• Etnos
• xalq
• etnografik ma’lumot
• musulmon Uyg’onish davri asarlari
• etnografik asarlar
• etnografik atamalar

Kirish. Etnografiya fani predmeti, maqsad va vazifalari, tadqiqot usullari. Markaziy Osiyo xalqlari tarixiga oid etnografik manbalar”

I.Etnografiya fani predmeti mohiyati va muammolari

“Etnografiya” so’zi mashhur fransuz olimi Jan Jak Amper tomoniodan 1830 yilda alohida fan sifatida qo’llanilgan.

• Mustaqil fan sifatida XIX asrning o’rtalarida vujudga keldi.

• Etnografiya oid manbalar.

Etnografiya fani qadimgi yunoncha “etnos” (xalq) va “grafo” (yozish,ta’riflash) degan so’zlardan tashkil topgan. Uning tub ma’nosini “xalqni ta’riflash” yoki “xalqshunoslik” deb izohlash mumkin

Xalqlarning o’zaro tafovuti yoki umumiyligi va o’xshashligini, ularning o’ziga xos xususiyatlarini o’rganuvchi fan sohasi “etnografiya” deb ataladi.

Etnografiyaga oid dastlabki yozma manbalar

• Markaziy Osiyo ajdodlari, turar joylari, urf-odat,marosimlari haqidagi ma’lumotlarni “Avesto” kitobida ko’rishimiz mumkin
• Xurosonda yashagan atoqli geograf olim Abu Zayd Balxiy 60 ga yaqin asar yozgan
• Muallif unda mahalliy elatlar to’g’risida muhim ma’lumotlar beradi

• IX X asrlarda mashhur tarixchi, geograf olim Abu Jafar ibn MuhammadВ одном поле можно вставить текст, а в другом изображение.

Etnologiya

1917 yildan so’ng tadqiqotchilar, shu jumladan etnograflar orasida tabaqalanish boshlandi

O’zbek, Qoraqalpoq, Tojik, Turkman, Qozoq va Qirg’iz xalqlarining etnografiyasi va etnik tarixi.

• O’zbeklar-Markaziy Osiyoning eng qadimgi va nufuziga ko'ra eng ko'p sonli xalqlaridan biri hisoblanadi. O'zbek xalqi o'zining ko'p asrlik boy tarixiga ega. O'zbeklar nafaqat O'zbekiston Respublikasi aholisining asosiy qismini tashkil etadi, balki O'rta Osiyodagi eng ko'p sonli xalqdir. Ma’lumotlarga ko'ra o'zbeklarning umumiy soni 30 milliondan ko'p. O'zbeklar alohida etnik jamoa (elat) bo'lib, O'rta Osiyoning markaziy viloyatlari - Movarounnahr, Xorazm, Yettisuv, qisman Sharqiy Turkistonning g'arbiy mintaqalari va Janubiy Turkistonda shakllangan. O'zbek xalqining asosini hozirgi O'zbekiston hududida qadimdan o'troq yashab, sun’iy sug'orma dehqonchilik bilan shug'ullanib kelgan mahalliy sug'diylar, baxtarlar, xorazmiylar, farg'onaliklar, sak-massagetlar, qang'lar kabi etnik guruhlar tashkil etgan

• Qoraqalpoqlar - Markaziy Osiyodagi xalq bo‘lib, O'zbekiston Respublikasi tarkibidagi Qoraqalpog'iston Respublikasida yashaydi (504 301 kishi, 2000-yillar o'rtalari). Shuningdek, Farg'ona, Xorazm, Navoiy, Buxoro viloyat- Qoraqalpoq milliy kiyimi larida) qo'shni Turkmaniston, Qozog'istonda, Rossiyada, Afg'onistonda, Eronda bir necha ming qoraqalpoqlar yashaydi. Qoraqalpoq tili - turkiy tillarning qipchoq guruhiga mansub tillardan; qozoq va no'g'oy tillari bilan birgalikda qipchoq tillarining qipchoq-no'g'oy guruhchasini tashkil etadi. Qoraqalpog'iston Respublikasining davlat tili (o'zbek tili bilan birga).

O‘zbeklar alohida etnik jamoa (elat) bo‘lib, Markaziy Osiyoning markaziy viloyatlari — Movarounnahr, Xorazm, Yettisuv va qisman Sharqiy Turkistonning g'arbiy mintaqalari hamda Janubiy Turkistonda shakllangan.

• O‘zbek xalqining asosini hozirgi O‘zbekiston hududida qadimdan o‘troq yashab, sun’iy sug‘orma dehqonchilik bilan shug‘ullanib kelgan mahalliy so‘g‘diylar, baxtarlar, xorazmiylar, farg‘onaliklar, sak-massagetlar, qang‘lar kabi etnik guruhlar tashkii etgan.

Xulosa

Markaziy Osiyo mintaqasining mustaqil davlatlarida milliy-etnik sohadagi hamkorlik hamda mintaqa xalqlari tafakkurida mushtarak jihatlar tabiiy ravishda ijtimoiy taraqqiyotni ta’minlaydi. Bunday hamjihatlikka eltuvchi tomonlar amaliy etnik barqarorlikning rivoji, jamiyatning etnosiyosiytaraqqiyotida ham juda ahamiyatlidir. Umuman olganda, Markaziy Osiyo xalqlari etnogenezi va tarixini teran o’rganish mintaqadagi an’anaviy va zamonaviy etnomadaniy jarayonlar xususiyatlari va yo’nalishlarini aniqlashtirishga, mintaqaning jahon sivilizatsiyasi rivojida turgan o’ziga xos salohiyatli o’rnini ko’rsatib berishga yaqindan yordam beradi.

Foydalanilgan adabiyotlar

Iso Jabborov - “Jahon etnologiyasi asoslari”. 2005-y.
Karim Shoniyozov - “O’zbek xalqining shakllanish jarayoni”. 2001-y.
Adhamjon Ashirov - “Etnologiya”. 2014-y.
A.X.Doniyorov, O.Bo’riyev, A.Ashirov – “Markaziy Osiyo xalqlari etnografiyasi, etnogenezi va etnik tarixi”. 2011-y.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!