Sirka kislotasining eterifikatsiyasi

LABORATORIYA ISHI №3

SIRKA KISLOTASINING ETERIFIKATSIYASI
Ishdan maqsad: Eterifikatsiya jarayoniga ta’sir qiluvchi omillar, reagentlar nisbati, katalizatorlar miqdori va suvni tortib oluvchi komponentlarni butil atsetat hosil bo‘lishiga ta’sirini o‘rganish.

NAZARIY MA’LUMOTLAR

Sirka kislotasi efirlari aviatsiya va avtomobil ishlab chiqarish sohasida ishlatiladigan yuqori sifatli himoya plyonkalari hosil qiluvchi nitrotsellyuloza va boshqa laklar uchun yaxshi erituvchi sifatida keng ko‘lamda ishlatiladi. Efirlar suvda erigan organik moddalarni ekstraksiya qilishda, masalan yog‘ochni quruq haydab pista ko‘mir olishda hosil bo‘ladigan smola osti suvlaridan sirka kislotasi olishda, qattiq yoqilg‘ilarni gazifikatsiyalash va kokslash jarayonida hosil bo‘lgan fenol suvlaridan fenollarni ajratib olishda qo‘llaniladi.

Butil spirtining sirka kislotasi bilan reaksiyasi qaytar jarayonlar qatoriga kiradi.
С₄Н₉OН + СН₃СOOН  СН₃СOOС₄Н₉ + Н₂O.
Butil atsetatni eng ko‘p miqdorda hosil qilish uchun jarayonga sirka kislotasining miqdorini keragidan ortiqroq darajada qo‘shish yoki reaksiya natijasida hosil bo‘layotgan suvni haydab yuborish yoki kimyoviy bog‘lash yo‘li bilan yo‘qotish zarur.
Eterifikatsiya asta sekin boradigan jarayondir, ammo mineral kislotalar yoki organik sulfokislotalar ishtirokida bir muncha tezlashadi. Chunki bu kislotalar reaksiya jarayonida katalizator vazifasini bajaruvchi vodorod ionlarining konsentratsiyalarini yuqori bo‘lishini ta’minlaydi. Eterifikatsiya jarayonida qo‘llaniladigan konsentrlangan sulfat kislotasi, o‘zining katalitik ta’siridan tashqari, suvni bog‘lovchi agent rolini ham bajaradi. Bu reaksiya suyuq holatda almashadigan gomogen- katalitik reaksiyaga yorqin misol bo‘la oladi. Reaksiya bosqichma-bosqich boradi:
С₄Н₉OН + НOSO₂OН  С₄Н₉OSO₂OH +H₂O
С₄Н₉OSO₂OН + СН₃СOOН  Н₃OСOС₄Н₉ + Н₂SO₄
Qo‘shimcha quyidagi reaksiya ham boradi.
С₄Н₉OSO₂OН + С₄Н₉OН  С₄Р₉OС₄Н₉ + Н₂SO₄
Tajriba utkazish uchun kerakli buyumlar, jixozlar va reaktivlar

1. 
   Tagi yumaloq kolba, hajmi 0,5 l.
   
2. 
   Elektr plitkasi.
   
3. 
   Turbkali sovutkich.
   
4. 
   Ajratish voronkasi.
   
5. 
   Konsentrlanagan sirka kislotasi.
   
6. 
   Konsentrlangan sulfat kislotasi.
   
7. 
   Butil spirti.