Sinfi uchun darslik

yozma bayon qiling.
135-d a r s.
 
F, f
   UNDOSHINING TALAFFUZI VA IMLOSI
1-topshiriq.
 Quyidagi so‘zlar tarkibida kelgan 
f
 undoshining qanday
o‘qilishi va imlosini ayting.
Dilafro
‘
z, foiz, faqir.
2-topshiriq.
 Berilgan so‘zlar tarkibidagi 
f
 undoshining talaffuzi va imlosiga
diqqat qiling.
Afzal, afg
‘
on.
 
F 
undoshi 
fil, futbol
 singari so‘zlarda 
p
  holida o‘qilsa
ham
, f
  bilan yoziladi.
Afzal, afg
‘
on
 kabi so‘zlarda 
f
  undoshi, 
p
 yoki 
v
  holida
o‘qilsa ham, 
f
  bilan yoziladi.
?
!!

---

150
421-mashq
.
 
Quyida berilgan so‘zlarni o‘qing. 
F 
tovushining talaffuzi va
imlosini izohlang.
Fidoyi, shafqat, xufton, taraf, iftixor, fitobar, daftar, fazo, toifa,
urf, faxr, ifoda, jafokash, telegraf, saf, tanaffus, tufli.
*
422-mashq
. 
Kataklarda beshta so‘z yashiringan. Birinchi so‘z 
f 
bilan
boshlanadi va oxirgi so‘z shu harf bilan tugaydi. Har bir so‘zning oxirgi
harfi keyingi so‘zning birinchi harfi hamdir. Ochqichdan foydalanib, so‘zlarni
o‘qing.
1. 
Osmon
 so‘zining ma’nodoshi (4 harf)
2. 
Quyosh
 so‘zining ma’nodoshi (5 harf)
3. 
Yuz
 so‘zining ma’nodoshi (3 harf)
4. 
Taraf 
so‘zining ma’nodoshi (5 harf)
5. 
Foyda
 so‘zining ma’nodoshi (3 harf)
 Savol va topshiriqlar
1. Quyidagi so‘zlar o‘rtasidagi ma’no farqlanishini ayting: 
faqir 
va
paqir
, 
Ufa 
va 
upa, tuf 
va
 tup, fol 
va
 pol.
2.
F 
undoshining talaffuzi va imlosini ayting.
423-mashq.
 
Uyga topshiriq. 
Berilgan ikki harfdan zarurini qo‘yib, so‘z-
larni ko‘chiring.
Tara(f – p),
a(v – f)tomobil,
sha(v – f)qat,
o(v – f)qat,
a(f – v)zal,
na(f – p)as,
inso(f – p),
ka(p – f)tar,
(p – f)aqat.
(p – f)ilik,
har(f – p),
136-d a r s.
 
Ng, ng
  HARFLAR BIRIKMASI VA
UNING VAZIFALARI
1-topshiriq.
 Quyida berilgan so‘zlarda qo‘llanilgan 
ng
 harflar birikmasining
talaffuzini tushuntiring.
Keng, eng, ming, yengil, singil, ko
‘
ngil.
F
F
?

---

151
Ng 
harflar birikmasi bitta til orqa undoshini ifodalaydi.
Bu harflar birikmasini ikkita alohida 
n
 va 
g
 undoshlarini
ifodalovchi harflarning yonma-yon kelishidan farqlash lozim.
Ng
 harflar birikmasi bir bo‘g‘in tarkibida, 
n
 va 
g
 harflari
boshqa-boshqa bo‘g‘inlar tarkibida keladi. Solishtiring: 
shud-
ring, ko
‘
-ngil, si-ngil, ko
‘
rdi-ngiz, men-ga, osmon-ga, kon-
gress, shtan-ga.
424-mashq.
 Avval 
ng 
undoshi ishtirok etgan so‘zlarni, keyin alohida 
n 
va
g
 tovushlari yonma-yon ishtirok etgan so‘zlarni ko‘chiring.
Menga, unga, ingramoq, kenglik, mingashmoq, dengiz, tanga,
jiringlamoq, ko‘ngil, alanga, sening, tonggi, tungi, dangasa, singil,
donga, jonga.
425-mashq. 
Gaplarni ko‘chiring, 
ng
 undoshi bo‘lgan so‘zlarni topib, ostiga
chizing.
1. Ukam minib «saman oti»ni, «qilich» ushlab chiqibdi «jang»ga.
(E. Vohidov)
 2.Torga tor dunyo, kengga keng dunyo. 
(Maqol)
3. Qo‘liga uch tanga berib, bolani rozi qilib jo‘natibdi. 4. Ish ishtaha
ochar, dangasa ishdan qochar. 
(Maqol)
Savol va topshiriqlar
1. 
Ng 
nima uchun harflar birikmasi deyiladi?
2. 
Ng 
harflar birikmasi ishtirok etgan beshta so‘z yozing.
426-mashq.
 Uyga topshiriq. 
Inson qadriga yetish, yaqinlarini e’zozlash
haqida hadis, maqollar, she’rlar toping. Ularni yod oling.
137-d a r s. 
Sh, sh VA Ch, ch
 HARFLAR BIRIKMALARI
HAMDA ULARNING VAZIFALARI
Sh
, 
sh
  harflar birikmasi bitta til oldi, sirg‘aluvchi, jarangsiz
undoshni ifodalaydi.
E s l a t m a:
 
S
 va 
h
 yonma-yon kelib, alohida tovushlarni
ifodalaganda, ular orasiga tutuq belgisi (’) qo‘yiladi.
Ch
, 
ch
  harflar birikmasi bitta til oldi, portlovchi, jarang-
siz undoshni ifodalaydi.
!!
?
!!

---

152