Sinf: 6-sinf Fan nomi: Fizika Dars mavzusi

1. Bimetall plastina. 72-rasmda bir-biriga parchinlab mahkam langan
ikkita – mis va temir plastina kel tirilgan.
Bu plastinada mis va temir issiq likdan turlicha kengayadi. Bunday
plastina qizdi rilsa, plastina temir tomonga, sovitilsa mis tomonga
egiladi. Plastinani juda yuqori temperaturagacha yoki past temperaturagacha
sovitilsa nima bo‘ladi? Bu haqda o‘ylab ko‘ring.
Uning ba’zi bir qo‘llanilishlari haqida to‘xtalib o‘taylik. Uyda
ishlati ladigan sovutkich yoki elektr dazmol ishiga razm solsak,
sovutkich ma’lum bir vaqt ishlaganidan so‘ng to‘xtaganini, dazmol
ham qiziganidan so‘ng qizil chirog‘i o‘chganligini ko‘ramiz. Chunki
unda bimetall plastinkali tokni uzib-ulovchi qurilmasi bor. Uning
ishlash tamoyili 73-rasmda ko‘rsatilgan.

2. Suvning issiqlikdan kengayishi haqida. Suv bilan o‘tkazilgan
tajribalar shuni ko‘rsatadiki, sovitilish jarayonida dastlab uning hajmi
kamayib boradi. Temperatura 4°C (uy termometri bilan o‘lchanadi,
bu haqda keyingi mavzuda batafsil aytiladi)ga borganda kamayish
to‘xtaydi. Sovitish davom ettirilsa, endi uning hajmi, aksincha orta
boradi. Bu jarayon suv muzlagunga qadar davom etadi. Demak,
suv 4°C da eng katta zichlikka ega bo‘lar ekan. Shu hodisaga
ko‘ra, ko‘llarda qish paytida suvning ustki qismi muzlaydi. Ko‘l
tubida esa 4°C li suv bo‘ladi. Agar suv sovishi natijasida bir xilda
muzga aylanguncha hajmi kamayib kelganda edi, ko‘ldagi yoki suv
omborlaridagi suv tubidan to ustki qismigacha muzga aylanar edi.
Suvda bu paytda hayot ham to‘xtab qolar edi.
1. Qalin devorli stakan, yupqa devorli stakanga nisbatan issiq suv
quyilganda tezroq sinadi. Nima uchun?
2. Suyuqlik va gazlarning issiqlikdan kengayishidan qayerlarda
foyda lanish mumkin?
3. Benzinni litrlarda o‘lchab sotiladi. Uni kunning qaysi vaqtida
olish foydali?