Sinf: 6-sinf Fan nomi: Fizika Dars mavzusi

Dars turi: Dasturiy emas
Darsda qo’llaniladigan materiallar va jihozlar:
Dars qurollantirish: Do’ska, bor,plakat, markerlar, kartoshkalar .
Vaqt: 45-daqiqa
DARS DAVOMIDA
1.Tashkillashtirish qismi: Sinf o’quvchilarining darsga qatnashishi, sinf xonasining tozaligini, o’quvchilarning o’quv qurollari bilan ta’minlanishini tekshirish va dars boshlash.
2.O’tilgan mavzu takrorlash va uyga vazifa so’rash:. Uyga vazifa usulida olib boriladi. Sababi bunda o’quvchilarni ko’proq o’ylanishga va darsga e’tiborini tortish imkoni bor. Bunda asosan o’quvchilarga rasmli tarqatma material tarqatiladi va o’quvchilar bu haqida malumotlar, uning ishlash tartibi yoki shu haqida bilgan ma’lumotlarni aytib o’tish kerak bo’ladi. O’quvchilar bergan ma’lumotlari to’liq bo’lsa 5 ball bilan, agar to’liq bo’lmasa 4 ball bilan baholanadi.
3.Yangi mavzu: Fizika taraqqiyoti tarixidan ma’lumotlar.
Reja:
Siz qizdirilgan metall sharning kengayib, halqadan o‘ta olmagan ligi bilan tanishgansiz. Suyuqliklarda bu hodisani o‘rganish uchun shunday tajriba o‘tkazaylik (70-rasm). Uchta probirka olib ulardan biriga suv, ikkinchisiga yog‘, uchinchisiga sut quyaylik. Probirkalar og‘ziga o‘rtasida nay chasi bor tiqin o‘rnataylik. Probirkalarni suvli idishga 70-rasmda ko‘rsatilganidek qo‘yib, tagidan isitaylik. Suv isigan sari asta-sekin naychalardan suyuqliklar yuqoriga ko‘tarila boshlaydi. Demak, suyuqliklar ham isitilganda kengayar ekan. Bunda suyuqliklarning naychadan ko‘tarilish balandligi turlicha bo‘lgan ligidan, ularning kengayishi ham turlicha bo‘ladi. Gazlarning issiq likdan kengayishini o‘rganish uchun bir kolbani olib, uning ham og‘ziga naychasi bor tiqin o‘rnataylik (71-rasm). Naycha uchini suvga tiqib, kolbani ushlagan holda ozroq siypalab turamiz. Shunda naycha uchidan suvga havo pufakchalari chiqa boshlaganini ko‘ramiz. Bunga sabab kolba qo‘l harorati tufayli ichidagi havosi bilan birga isiydi. Isigan gaz kengayib pufakcha shaklida chiqib ketadi. Kolba bo‘g‘zini shtativga o‘rnatib shu holda qoldirilsa, birozdan so‘ng naychadan suv yuqoriga ko‘tarilganligini ko‘rish mumkin. Sababi soviganda kolbadagi havo siqiladi.
Siz qizdirilgan metall sharning kengayib, halqadan
o‘ta olmagan ligi bilan tanishgansiz. Suyuqliklarda bu hodisani
o‘rganish uchun shunday tajriba o‘tkazaylik (70-rasm). Uchta
probirka olib ulardan biriga suv, ikkinchisiga yog‘, uchinchisiga sut
quyaylik. Probirkalar og‘ziga o‘rtasida nay chasi bor tiqin o‘rnataylik.
Probirkalarni suvli idishga 70-rasmda ko‘rsatilganidek qo‘yib, tagidan
isitaylik. Suv isigan sari asta-sekin naychalardan suyuqliklar yuqoriga
ko‘tarila boshlaydi. Demak, suyuqliklar ham isitilganda kengayar
ekan. Bunda suyuqliklarning naychadan ko‘tarilish balandligi turlicha
bo‘lgan ligidan, ularning kengayishi ham turlicha bo‘ladi. Gazlarning
issiq likdan kengayishini o‘rganish uchun bir kolbani olib, uning ham
og‘ziga naychasi bor tiqin o‘rnataylik (71-rasm). Naycha uchini suvga
tiqib, kolbani ushlagan holda ozroq siypalab turamiz. Shunda naycha
uchidan suvga havo pufakchalari chiqa boshlaganini ko‘ramiz. Bunga
sabab kolba qo‘l harorati tufayli ichidagi havosi bilan birga isiydi.
Isigan gaz kengayib pufakcha shaklida chiqib ketadi. Kolba bo‘g‘zini
shtativga o‘rnatib shu holda qoldirilsa, birozdan so‘ng naychadan suv
yuqoriga ko‘tarilganligini ko‘rish mumkin. Sababi soviganda kolbadagi
havo siqiladi.

Shunday qilib, moddalar (qattiq, suyuq va gazsimon) issiqlikdan
ken gayadi, sovuq likdan torayadi. Bu hodisaning sababi oldingi
mavzuda ay tilgan molekulyar harakatdir. Moddalarning bu
xossasidan turmushda va texnikada keng foydala niladi. Temir yo‘l
relslarini o‘rnatishda ularni bir-biriga jips tegmaydigan qilib o‘rnatiladi.
Elektr o‘tka zuvchi simlarni ustun lar ga yoz kunida biroz
osiltirib torti ladi. Qishda to rayish eva ziga uzilib ketmasligi uchun
shun day qilinadi. Shisha stakan larga issiq suvni birdaniga quyib
bo‘lmaydi. Chunki, uning ichki qismi issiqlikdan tez kengayadi.
Tash qarisi esa kengayib ulgur maydi. Shu sababli stakan si nib ketadi.