Ўсимликшунослик ва мойли экинлар кафедраси

Биринчи ва иккинчи гуруҳ донли ўсимликларнинг морфологик
ва биологик хусусиятлари

1-гуруҳ ўсимликлар Ҳақиқий дон экинлари	2-гуруҳ ўсимликлар. Тариқсимон дон экинлари
1.Доннинг қорин томонида узунасига кетган ариқчаси бор. 2.Майса ҳосил бўлиш даврида бир нечта муртак илдизчалар пайдо бўлади 3.Бошоқларда пастки гуллари яхши ривожланган бўлади. 4.Пояси бўш ғовак бўлади. 5.Кузги ва баҳорги шаклларга эга. 6.Узун кунли ўсимликлар. 7.Ҳароратга кам талабчан ўсимликлар 8.Тупроқ намига талабчан. 9.Бошланғич ривожланиш даврида (майсаланиш -тупланиш) тез ўсади.	1.Доннинг қорин томонида узунасига кетган ариқчаси йўқ 2. Майса ҳосил бўлиш даврида битта муртак илдизча пайдо бўлади 3.Бошоқчада юқоридаги гуллар яхши ривожланган бўлади. 4.Пояси пукак билан тўлган бўлади. 5.Фақат баҳорги шаклларга эга. 6.Қисқа кунли ўсимликлар. 7.Исслиқликка талабчан ўсимликлар. 8.Тупроқ намига (шолидан ташқари) камроқ талабчан. 9.Бошланғич ривожланиш даврида секин ўсади.

Илдиз мажмуаси. Илдизи сачоқ илдиз попуксимон бўлиб, ерга 100-120 см ва ундан ҳам чуқур кириб боради. Бироқ илдизнинг асосий қисми ернинг хайдалма қатламида жойлашган бўлади. Илдизи икки хил; муртак ёки бирламчи ва асосий ёки иккиламчи илдизлардан иборат бўлади. Муртак илдизи уруғ униб чиқиш даврида ҳосил бўлиб, биринчи гуруҳ донли ўсимликларда 3 тадан 8 тагача, иккинчи гуруҳ донли
ўсимликларда фақат битта бўлади.
Расм-1. Буғдойнинг тупланиши:
1-дон; 2-муртак илдизлари; 3-тупланиш 6ўғини; 4-қўшимча илдизлар;
5-асосий поя; 6-қўшимча ён поялар, 7- тупроқ бети.
Асосий илдизлар кейинроқ, поянинг ер остки бўғимларидан пайдо бўлади. Бундан ташқари баланд пояли донли ўсимликларда (маккажўхори, жўхори) поянинг ер устки бўғимларидан ҳам илдизлар пайдо бўлади. Булар таянч ёки хаво илдизлар деб аталади.
Муртак илдизчалар пайдо бўлгандан сўнг пояча ўса бошлайди, у ҳам доннинг пўстини ёриб тупроқ бетига ёруғликка чиқади, қобиқли дон (арпа, сули) ларда пояча олдин донни ўраб турган қобиғи остидан ўтиб, доннинг учидан ер бетига чиқади, қобиқсиз донларда пояча доннинг остки қисмида муртак жойлашган ердан пайдо бўлади (2-жадвал).
Пояси похол, сомон бўлиб ичи бўш ёки ғовак паренхима билан тўла бўлади. Паст бўйли донли ўсимликлар 6-7, баланд пояли донли ўсимликлар эса 20-25 та бўғим оралиқларига эга бўлади.
2-жадвал