Simliklarning kimyoviy tarkibi va oziqlanishi

30-rasm. Qishloq xo’jalik ekinlariga fosfor elementini yetishmasligi
O’simliklar fosfor bilan yetarli darajada taminlanganda, ularning ildiz sistemasini rivojlanishi tezlashadi, hosildorligi don miqdori, mevalarda qand, kartoshka tuganagida kraxmalni ko’paytirib, paxta va kanop tolasi sifatini oshiradi.
Kaliy - o’simliklarning hujayra yadrosi va plastidlaridan tashqari, barcha qismlarida uchraydi. Ushbu elementning o’simlikdagi faoliyati xilma--xildir. O’simlik bargida kaliy 0,5-3, poya, somonida va turli ekinlarning donida 0,3-1,5 foizgacha bo’ladi. Kaliy ko’plab o’simliklarni o’sayotgan yosh qismlarida uchraydi.
Kaliy uglevodlarning bargda to’planishida va ularning o’simlikni boshqa qismlariga o’tishida qatnashib, hujayra va to’qimalarning o’zida suvni saqlab qolishga, tashqi muhitni noqulay sharoitlarga chidamli bo’lishiga va har xil kasallliklarga qarshi tura olish darajasini oshiradi.
Kaliy yetishmasligining belgilari barg chetlari va uchi qo’ng’irlashishida, plastinkalarda mayda zang dog’lar paydo bo’lishida namoyon bo’ladi.
Kartoshka, ildiz mevalarda, karam va ko’p yillik o’tlarda kaliy yetishmasligi juda sezilarli bo’ladi. G’allagullilarda kaliy yetishmasligi unchalik sezilmaydi. Lekin, kaliy ko’p miqdorda yetishmaganda ular yaxshi shoxlamaydi, poyalarining bo’g’im oralari qisqarib, barglar, ayniqsa pastki barglar tuproqda nam yetarli miqdorda bo’lishiga qaramasdan so’lib qoladi.
Kaliyli o’g’itlarni qo’llash tolali ekinlarda tola sifatini yaxshilaydi, undagi qand, oqsil va boshqa zahira moddadarini to’planishini ko’paytiradi, hamda o’simliklarni sovuqqa chidamliligini oshiradi. Shuning uchun ham kaliyga tarkibida ko’plab qand, kraxmal to’playdigan ekinlar, qand lavlagi, kartoshka juda talabchan bo’ladi.

31 – rasm. Bug’doyda kaliy yetishmaslik belgilari
Kalsiy –o’simliklarnituproqyuzasidagiqismlarini, ayniqsa, ildizsistemasinirivojlanishidaengzarurelementhisoblanadi. Kalsiyo’simliklarniqariyotganhujayravato’qimalaridako’plabuchraydi.
Donlio’simliklarsomonidauningmiqdoriko’pbo’lib, 0,25-0,70 foiznitashkiletsa, donidaesa -0,07-0,20 foizatrofidabo’ladi. Donli - dukkakliekinlardakalsiymiqdori 0,5-1,2, tolalivatexnikekinlarda 0,2-2,0, g’o’zabargida 6,0 vamaxorqada 9,5 foizgachabo’ladi.
O’simliklardafotosintezvauglevodlarningharakatlanishida, azotnio’zlashtirishjarayonida, hujayraqobig’inishakllanishidavasuvnisaqlabturishida, kalsiymuhimahamiyatgaega.
Kalsiyyetishmasligibirinchinavbatdao’simlikningildizsistemasigatasiretadi, yaniildizlarinirivojlanishisekinlashib, ildiztolalarihosilbo’lmaydivaularchiribketadi. O’simliklardakalsiyyetishmagandabarglariningrivojlanishito’xtaydi, ulardadog’lar (xloroz) paydobo’lib, sarg’ayibtezdaquribqoladi.
Kalsiyo’simliklartomonidanammiakliazotnio’zlashtirishda, organikkislotalarnineytrallashdavahujayraprotoplazmasiniqovushkoqliginioshirishda, hamdabazibirfermentlaraktivliginioshirishdamuhimahamiyatgaega.