Ўсимликлар морфологияси ва



Download 7,77 Mb.
Pdf ko'rish
bet99/206
Sana01.07.2022
Hajmi7,77 Mb.
#728135
1   ...   95   96   97   98   99   100   101   102   ...   206
Bog'liq
Ботаника (Икромов М) 2002

п о я
барг
куртак
Вегетатив
тана
И л д и з с и с т е м а с и
_________________
Асосий ва
в а унинг қисмлари 
ён илдизлар
52 — 
раем.
Вегетатив органлар тизими (системаси).
Эволюция жараёнида ўсув органлар илк бор қуруқлик 
шароитида яшашга мослашган риниофитларда юзага келган. 
Риниофитларнинг танаси дихотомик шохланган бўлиб, барг- 
сиз телломдан иборат бўлган. Кўпчилик олимларнинг ф ик­
рича телломдан новда ривожланган. Кдцимги юксак ўсим- 
ликларнинг новда ва унинг шаклан ўзгарган қисмлари ўсув 
органнинг функциясини (вазифасини) бажарган. Эволюция 
жараёнида илдиз новдадан кечроқ, қуруқликка яшашга мос­
лашган риниофитларнинг ризомоидларидан вужудга келган.
1-§. НОВДА СИСТЕМАСИ
Н о в д а ҳ а қ и д а ум ум и й т уш ун ч а. 
Новда ю ксак ўсимлик-> 
ларнинг асосий ўсув органи ҳисобланади. Одатда новда 
ривож ланиш и онтогенездан, дастлабки давридан бошлаб


53-расм.
Икки паллали ўсимликнинг тузилиши: / — ёш муртак; 
2 —
етилган муртак; 
3
— ўсимта; 
4
— вегетатив даврдаги ёш ўсимлик; 
см —
уругпаллалар; 
Гп —
гипокотиль; 
Гк
— асосий илдиз; 
Бк —
ён илдизлар; 
Пк
— қўшимча илдизлар; 
зк —
муртак илдизча; 
Впч —
учки куртак; 
БПч
— ён куртаклар; 
кн
— новданинг ўсиш конуси; пкм — прокамбий.
апекал меристемадан ҳосил бўлади. У поя, барг ва куртак- 
ларга ажралади. Новда ўсиш хусусиятига эга.
Ривож ланиш нинг дастлабки даврида, яъни уруғнинг 
унишидан ўсимта ҳосил бўлади (53-расм). Ўсимталарда 
уруғпалла барглари ва биринчи чин барглар орасидан по- 
яча тараққий этади. П оянин г энг учида баргчалар орасида 
ўсиш нуқтаси (апекс) бўлиб, ундан новда, яъни п оянинг 
бир ўсув даврида ўсиб чиққан баргли ва куртакли қисми 
(бир йиллик новда) ривожланади. Ривожланишнинг кейин­
ги босқичларида ҳар бир новда апекал меристемадан, яъни


учки к у р т ак л а р н и н г р и - 
вожланишидан вужудга ке­
лади. Д ем ак, куртак бош - 
ланғич новда бўлиб, у ўсиш 
ва ривожланиш хусусияти­
га эга (54-расм).
Ў с и м л и к л а р н и н г э н г
а с о с и й б и р и н ч и та р т и б
новдаси бошланғич пояча- 
нинг ўсишидан ҳосил бўла- 
ди, кейинчалик унинг ён 
куртаклардан иккилам чи, 
ундан учламчи тартиб нов- 
далар ҳосил бўлади. Ҳозир- 
ги зам о н м о р ф о л о гл а р и
новдага учки (апекс) м ери­
стемадан ҳосил бўладиган 
яхлит бир орган сифатида 
қарашади. Новда анча м у­
раккаб тузилишга эга, чун­
ки у ривож ланиш нинг дастлабки давридан бош лаб, поя, 
барг ва куртакларга ажралган.
Новдалар ўсувчи ва генератив бўлади. Ўсувчи новдалар- 
нинг бўғин оралиғи узун бўлиб, ҳар томонлама ўсиш қоби- 
лиятига эга, улар ҳаво орқали озикданади, аммо бундан 
ташқари бошқа функцияни ҳам бажариши, ҳамда турли 
метаморфозага учраши мумкин. Ўрта Осиё чўлларида, ма­
салан, қумли чўлларда оқсаксаул, қорасаксаул, жузғун, 
қизилча ёки баржоқ, қуланқуйруқ каби ўсимликлар новда- 
сидаги барглари жуда ҳам майда қипиқчалар ш аклида ёки 
бутунлай редукцияланган бўлиб, ассимиляция ф ункцияси­
ни ёш новдалар бажаради. Бундай новдаларнинг хлоренхи­
ма тўқималарида хлорофилл кўп бўлади.
Репродуктив ёки генератив (лот. г е н . р а ц и о — туғи- 
лиш , келиб чиқиш ) новдаларнинг бўғим оралиғи қисқа 
бўлиб гул ва меваларни тутиб турувчи орган вазиф асини 
бажаради (55-расм, 5). Унда ассимиляция этувчи яшил 
барглар жуда кам бўлади.
Н овданинг энг хусусиятли белгиси ш ундан иборатки, 
биринчидан, у бўғимларга ажралган, иккин чи дан эса, \а р
54
-раем.
Куртак учининг тузилиши. 
Пастки барглар қултиғида бош- 
ланғич куртакчалар кўриниб ту­
риши.


қайси бўғимда битта, иккита ёки 
бир неча барглар жойлашади. Ш у 
хусусияти билан новда, илдиздан 
кескин ф ар қ қилади.
Н овданинг барг билан б и ри к­
кан ж ойи — бўғим, бир бўғим б и ­
лан и кки н чи бўғим оралиғи 

Download 7,77 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   95   96   97   98   99   100   101   102   ...   206




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish