Ўсимликлар морфологияси ва

i 21 
-расм.
Қирққулоқлардп жинсий кўпайиш: / — спороф ит —
қирққулоқнинг умумий куриниши; 
2 —
 спорангий ичида соруслар;
3 —
спорангийнинг очилиши; 
4 —
 споранинг усиши. 5 — ўсимта;
6 —
 антеридий (а—ёш антеридий, б—спрематозоидлар); 7 — архегоиий
(а—ёш. б—етнлган архегоний); 
8 —
 ривожланаётган ёш спорофит
қирҳқулсқ; 
я
 — тухумҳужайра; 
брк —
 қорин канапчаси ҳужайраси; шк —
бўйин канал ҳужайралари.

---

да, ташқи кўриниши жиҳатидан диплобионд (спорофи’ 
дан кескин фарқ қилади. Майса хлорофиллга бой, кўпҳ} 
жайрали, юраксимон, шохланмаган шаклда бўлиб, ризощ 
лари ёрдамида ерга бирикиб мустақил ўсади (121-раем, 5
Ўсимтанинг пастки томонида гаметангий тараққий этг 
ди, унда аввало антеридий, кейин архегоний ҳосил бўлг 
ди (121-раем, 6, 7). Антеридий ва архегоний ҳужайралар 
митоз йўл билан бўлинади. Антеридийдан сперматазоц 
архегонийдан эса тухум ҳужайра етилади. Демак, ўсимп 
қирққулоқнинг жинсий наели бўлиб, гаметофитдир.
Қирққулоқнинг антеридийси думалоқ, девори бир қав< 
ҳужайрадан иборат. Унинг ичида сперматоген ҳужайрал: 
ри бўлади. Сперматоген ҳужайралардан учида бир тута 
хивчинларга эга бўлган сперматазоид етилади ва сув/ 
ҳаракат қилиб архегонийга тушади.
Архегоний шакли колбага ўхшаш, унинг қорин қисм 
ўсимтага ботган, бўйинчаси ташқарига чиқиб туради. Қ( 
рин қисмида тухум ҳужайра, устида эса канал ҳужайрас 
бўйинча бор. Улар бир-бири билан қўшилиб кетади. Ар 
хегоний етилганда бўйинчадан шилимшиқ модда чиқи( 
сувга қўшилади ва ундаги сперматозоидларни ўзига жал 
этади. Архегоний ичига кирган сперматозоидларни ўзш 
жалб этади. Архегоний ичига кирган сперматозоидларда 
биттаеи тухумҳужайра билан қўшилиб, уни уруғлантирг 
ди. Уруғланиш натижасида ҳосил бўлган диплоид зигот 
ўша заҳотиёқ митоз бўлиниб, спорофит наел берувчи му[ 
так (эмбрион) такомиллашади. Муртак аввалига ўсимт 
ҳисобидан озиқланади, кейинчалик илдиз, ер ости поя i 
барг чиқаргандан сўнг ўсимта қурийди.
Юқоридаги мисолдан кўринадики, қирққулоқларда ядр 
даврларини алмашинишидан ташқари, уларда насллар ҳа 
галланади: яъни спорофит жинссиз кўпайишда иштирс 
этувчи споралар диплоид сонли хромосомалардан иборг 
бўлиб, уларнинг ўсишидан жинсий органлар (антериди 
ва архегоний) гаплоид сонли хромосомаларга эга бўлга 
жинсий наел гаметофит галланади. Бироқ, спорофит i 
гаметофит ташқи кўриниши жиҳатидан бир-биридан кес 
кин фарқ қилади.
Спорофит кўпйиллик ва тамомила мустақил равиид 
ер устида ўсади. Гаметофит эса кичкина дифференцш

---

лашмаган талломдан иборат. У сув шароитида ўсишга мос­
лашган, лекин узоқўсмайди. Спорофит мейоспоралар, га­
метофит эса гаметалар воситасида наел қоддиради. Насллар­
нинг бундай галланишига