Ўсимликлар морфологияси ва

88
-раем.
Э пи ф ит орхидейнинг ҳавойи илдизлари.
раларининг бўлиниши натижасида бетўхтов ўсадиган ва 
радиал тузилишга эга. Унда ҳеч вақт барг ва ташқи (экзо­
ген) куртаклар ҳосил бўлмайди. Инициал ҳужайралар до­
имо қин (ғилоф) билан ўралгандир.
Кўпчилик ўсимликларнинг ёш илдизи апекс (учи)да 
морфологик жиҳатдан аниқ ифодаланган ўсувчи ва сўрув- 
чи қисмларга шаклланади. Ўсувчи сўрувчи қисмга нисба­
тан анча кучли равишда бўйига ўсиб, тупроқнинг чуқур 
қатламларигача етиб боради ва ер ости сувларни шимиб 
олиш учун хизмат қилади. Илдизнинг бўйига ўсиши апекс- 
нинг меристема ҳужайралари бўлиниши воситасида со­
дир бўлади.
Ўсиш қисмининг юқорироғида экзодерма ҳужайрала- 
ридан сўрувчи тукчалар ривожланади. Тукчалар бир қават 
ҳужайралардан ташкил топган ва эластик хусусиятга эга. 
Уларнинг узунлиги 0,3—10 мм атрофида. Тукчалар туп- 
роқнинг қайси қатламида жойлашган илдизда юзага кел­
са, шу ердаги сув ва минерал тузларни фаол сўриб олиш

---

учун хизмат қилади ва илдизнинг сўрувчи юзасини 5—К 
баравар, баъзи ўсимликларда эса 40 баравар ошишига са- 
бабчи бўлади. Тукчалар узоқяшамайди, улар 10—15 кунд; 
ҳаётчанлигини йўқотиб, келгуси баҳорда илдизнинг бошқ; 
жойидан янгитдан юзага келади.
Ўрта Осиёнинг чўл ва ярим чўлларида ўсувчи ўтчш 
ўсимликларнинг илдизларида эфемер (юнон. э ф е м е
р о с — бир кунли) умри қисқа тукчалар ҳосил бўлади. Ш; 
тукчалар баҳорда намгарчилик вақтида тупроқнинг юз: 
қисмидаги сув ва минерал тузларни сўриш учун хизма 
қилади. Тупрокда нам қуригандан сўнг эфемер тукчала! 
ҳам қурийди.
И л д и зн и н г р и в о ж л а н и ш и . 
Илдиз бошланғичи уруғд; 
жойлашган бўлади. Уруғ униб ўса бошлаганда дастлаС 
унинг илдизи пўстни ёриб ташқарига чиқади. Бир палла 
ли ўсимлик уруғидан бир неча илдиз, икки паллали ўсим 
лик уруғидан фақат битта илдиз чиқади ва тараққиётиш 
давом эттириб, асосий ёки ўқ илдизга айланади. Асосш 
илдиз билан поя ўртасидаги чегара и л д и з б ў й н и де( 
аталади. Поянинг илдиз бўйнидан биринчи муртак барг 
ларигача (уруғпаллаларгача) бўлган қисми гипокотил] 
(уруғпалланинг ости) деб аталади (45-расмга қаралсин) 
Ривожланиш хусусиятига қараб, асосий ёки ўқ илдиз в: 
қўшимча илдизлар тафовут этилади. Муртакдан ривож 
ланган илдиз асосий, поядан ёки бошқа органлардан ўси( 
чиққан илдиз қўшимча илдиз дейилади. Асосий ёки ў! 
илдиз тез ўсиб, озгина вақт ичида ён илдизлар ҳосил эта­
ди. Бир паллали ўсимликларнинг асосий илдизи кўп вақг 
ўтмай қурийди, ўрнига поя остидан қўшимча илдизлар ўси( 
чиқади. Ўсимликларнинг яхшироқ ўрнашиши ҳамда озиқ 
ланишига ёрдам беради ва илдиз системаси юзасини кат- 
талаштиради.