Ўсимликлар карантини ва ҳимояси агентлиги ўсимликлар карантини ва ҳимояси

Ўргимчаккана 
сўрувчи
зараркунда бўлиб, бошқа барг 
зарарку-нандалардан 
келтирадиган 
зарари билан ажралиб туради. Бу 
зараркунанда 
бир 
қанча 
қишлоқ 
хўжалик экинларини зараркунандаси 
ҳисобланиб, бироқ ҳозирда дуккакли 
дон экинларига, айниқса сояга катта 
зарар келтирмоқда. 
Бу зараркунанда соя экилган 
майдонларда кенг тарқалиб, у асосан
ўсимлик 4 – 5 чинбарг чиқаргандан бошлаб барглари орқасига жойлашиб 
олиб ширасини сўриб озиқланади, зарарланган барглар юзаси қизариб 
қуриб тушиб кетади, натижада илк тупдаги донлар етила олмасдан пуч бўлиб 
қолишига сабаб бўлади. 
Ширалар – 
(Арhididae) соя ва кунжутга зарар келтирувчи шираларнинг 
бир нечта тури мавжуд бўлиб, булар ичида соя ва кунжутга жиддий зарар 
етказувчиси бу акация шираларидир. Соя ширалар билан жиддий 
зарарланади. Улар асосан апрел охири ва май бошларидан бошлаб 
ривожланиб зарар келтирадилар. Ширалар асосан баргларни ширасини 

---

сўриб, поя ва илдизлардаги углеводлар миқдорини камайтириб, ўзларидан 
чиқарган суюқликлари билан баргларни ифлослайдилар.
Қўнғизлар - 
(Сoleоptera) туркумига мансуб туганак узунбурунларнинг
2 тури майса узунбурун 
қўнғизи 
(Sitona crinitus 
Hbst
),
ола була нўхат узунбурун 
қўнғизилари 
(Sitona linellus 
Bansd
)
кўп урайди. Бу 
қўнғизлар эрта баҳорда 
экилган дуккакли дон 
экинларини 
майсадаги 
биринчи 
барг, 
ўсув 
нўқтасини ҳамда уруғ палласини ейди. Тухумини тупроқ юзасига тарқоқ
ҳолда, ўсимлик устига камдан кам холда қўяди. Тухумдан чиққан личинкалар 
илдиздаги азот тўпловчи тугунаклар билан озиқланиб ривожланади. 
Дуккакли дон экинлари туганак узунбурунлар билан қаттиқ зарарланганда 
ҳосил ва кўк массанинг ярми нобуд бўлади. Сояни ҳозирда донхўрлар 
(Bruchidae)
оиласига мансуб қўнғизларнинг 3 тури, нўхат донхўри, (
Bruchus 
pisarum
Z.), ловия донхўри 
(Acanthoscelides altectus 
Sag.
)
, тўрт доғли 
донхўрлар 
(Callosebruchus maculates 
Z.
)
кўчли зарарлайди. Бу донхўрларни 
етук зотлари далада, личинкалари эса донлар ичида ривожланади, донхўрлар 
билан қаттиқ зарарланган ўсимлик донлари экишга ёки истеъмолга мутлақо 
яроқсиз бўлиб қолади. 
Қандалалар 
(Heteroptera) туркумига 
мансуб зараркунандалардан 3 тури учраб,
улардан дала қандаласи кенг тарқалган 
бўлиб, ўсимликнинг шоналаш ва гуллаш 
даврида гул ғунчаларини сўриши 
натижасида 
гуллар 
тўкилиб 
кетади,
дуккаклари тўлиқ ривожланмайди.