Sifat menejmenti va maxsulotlar xavfsizligi

Mavzu № 9 TARMOQLARARO STANDARTLAShTIRISh TIZIMLARI

Reja:
9. 1. Standartlashtirish tarmoqlararo tizimlari to‘g‘risida umumiy tushunchalar
9.2. Konstruktorlik hujjatlarining yagona tizimi
9.3. Texnologik hujjatlarning yagona tizimi
9.4. Mahsulot sifati ko‘rsatkichlari tizimi

9. 1. Standartlashtirish tarmoqlararo tizimlari to‘g‘risida umumiy tushunchalar

Ishlab chiqarish miqyosining kattalashgani sababli keng tarmoqlararo bog‘lanishlar umumtexnikaviy standartlarning kompleks tizimini yaratish zaruriyatini kelib chiqardi. Bu tizim keyinchalik standartlashtirish tarmoqlararo tizimi (STT) deb nom oldi.

STT ko‘p yillar davomida yaratila bordi va har bir tizimda mahsulot hayotiy siklining barcha bosqichlarini va inson faoliyatining barcha muhim sohalarini o‘z ichiga qamrab olgan o‘nlab va minglab standartlarni birlashtirgan. STT standartlashtirishda ilmiy-texnikaviy darajaning oshganligi bilan tavsiflanuvchi muhim bosqich bo‘ldi. Standartlashtirishda ilmiy-texnikaviy darajani oshirish zaruriyati O‘zbekiston iqtisodiyotidagi ilmiy-texnikaviy istiqbol va rivojlanishi talablaridan kelib chiqdi²⁶.
Quyida STT tizim sinfi, shartli belgilar va tizim nomi ko‘rsatilgan ro‘yxati keltirilgan.

Tizim sinfi	Tizimning shartli belgisi	Tizimning nomi
1	2	3
1	O‘z SDT	O‘zbekiston standartlashtirish davlat tizimi
2	KHYaT O‘z KHYaT	Konstruktorlik hujjatlarining yagona tizimi O‘zbekiston konstruktorlik hujjatlarining yagona tizimi
3	THYaT	Texnologik hujjatlarining yagona tizimi
4	MSKT	Mahsulot sifati, puxtaligi va umrboqiyligi ko‘rsatkichlari tizimi
5	O‘z SMT	O‘zbekiston sertifikatlashtirish milliy tizimi
6	HBT TKT	Hujjatlarning birxillashtirilgan tizimi. Iqtisodiy, hisobga olish, statistik, mol bilan qo‘shib jo‘natiladigan, iste’mol, tarnsport, bank, tashkiliy-boshqaruv va boshqa hujjatlar tizimi O‘zbekiston texnik-iqtisodiy va ijtimoiy axborotni tasniflash va kodlash yagona tizimi
7	AKNIT	Axborot, kutubxona, nashriyot ishlari bo‘yicha standartlar tizimi
8	O‘z O‘DT	O‘zbekiston o‘lchashlar birligini ta’minlash davlat tizimi
9	ZEHYaT	Materiallar va buyumlarni zanglash va eskirishdan himoyalash yagona tizimi
10		Zahira
11		Zahira
12	MXST	Mehnatni ilmiy tashkillashtirish, sanoat sanitariyasi, gigienasi, mehnat xavfsizligi standartlari tizimi
13	-	Reprografiya, mikrografiya, kopirografiya
14	ITTT	Ishlab chiqarishni texnologik tayyorlash yagona tizimi
15	MYaT	O‘zbekiston mahsulotni yaratish va ishlab chiqarishni tashkillashtirsh tizimi
16	O‘z AT	O‘zbekiston akkreditlash tizimi
17	TMST	Tabiat muhofaza va tabiiy boyliklardan foydalanishni yaxshilash doirasidagi standartlar tizimi
18	-	Zahira
19	DHT	Dasturiy hujjatlar yagona tizimi
20	O‘z MST	O‘zbekiston mahsulotni sinash tizimi
21	QLHT	Qurilishlar uchun loyihaviy hujjatlar tizimi
22	-	Zahira
23	-	Buyumlarning yoyilishbardoshligini ta’minlash
24	-	Boshqarishning avtomatik tizimi (BAT) uchun texnik hujjatlar tizimi
25		Mustahkamlikka hisoblash va sinashlar
26		Zahira
27	TP	Texnika puxtaligi
28		Zahira
29		Zahira
30	ETEST	Ergonomika va texnik estetika standartlari tizimi
31		Zahira
32		Axborot texnologiyalari
-	O‘z ST	O‘zbekiston sifat tizimi
-	-	O‘zbekiston xizmatlar sohasi

Ko‘rsatilgan STT lardan O‘zbekistonda quyidagilar dolzarblashgan (yoki) dolzarblash jarayoni ketmoqda va qo‘llanilmoqda: O‘z SDT, O‘z KHYaT, O‘z SMT, O‘z TKT, O‘z O‘DT, O‘Z MYaT, O‘z AT, O‘z MST, O‘z ST va O‘zbekiston xizmatlar sohasi.

9.2. Konstruktorlik hujjatlarining yagona tizimi

KHYaT – quyidagi tasniflash guruhlari bo‘yicha talablarni o‘rnatuvchi o‘zaro bog‘langan standartlar majmuidir: 0 – asosiy nizomlar; 1 – umumiy nizomlar; 2 – Buyumlarni konstruktorlik hujjatlarida tasniflash va belgilash; 3 – chizmalarni bajarish umumiy qoidalari; 4 – mashinasozlik va priborsozlikda chizmalarni bajarish qoidalari; 5 – konstruktorlik hujjatlarining muomala (hisobga olish, saqlash, nus’halash, o‘zgartirishlar kiritish) qoidalari; 6 – foydalanish (ekspluatatsion) va ta’mirlash hujjatlarini bajarish qoidalari; 7 – sxemalarni bajarish qoidalari; 8 – kemasozlik hujjatlarini bajarish qoidalari; 9 – hokazo standartlar.

Jami 150 GOST, 15 O’z DSt. STT 2 sinfiga kiradi.

9.3. Texnologik hujjatlarning yagona tizimi

THYaT – quyidagi tasniflash guruhlari bo‘yicha talablarni o‘rnatuvchi standartlar majmui: 0 – umumiy nizomlar; 1 –ishlab chiqish bosqichlari; turlari, rasmiylashtirish qoidalari, butligi; hujjatlarning turlari, atamalari va ta’riflar; 2 – belgilash, butlash, saqlash va qo‘llanish, hujjatlarni izlash tizimlari; 3 – detallar, tarkibiy qismlar va texnologik moslamalarning qo‘llanuvchanligini hisoblash metodlari; 4 – asosiy ishlab chiqarish hujjatlarini rasmiylashtirish qoidalari; 5 – tekshirish (o‘lchash, sinash, tahlil) hujjatlarini rasmiylashtirish qoidalari; 6 – yordamchi ishlab chiqarish hujjatlarini rasmiylashtirish qoidalari; 7 – metallarga ishlov berishda turli operatsiyalar (amallar) uchun operatsiyalarni va o‘tishlarni yozish qoidalari; 8 – zahira; 9 – me’yoriy va ma’lumotnoma hujjatlarini yaratish qoidalari.

Jami 41 GOST, STT 3 sinfiga kiradi.

9.4. Mahsulot sifati ko‘rsatkichlari tizimi

MSKT – mahsulotning bir turli guruhlari va muayyan turlari sifati ko‘rsatkichlarining nomenklaturasini, shuningdek mahsulot sifati ko‘rsatkichlari mezonlari va nomenklaturasining qo‘llanish doirasini o‘rnatkvchi standartlar majmui.

MSKT mashinasozlik, yengil va oziq-ovqat sanoati, qishloq va o‘rmon xo‘jaligi tarmoqlarini qamraydi va umumiy qoidalar va me’yorlarni; atamalar va ta’riflarni; sifat ko‘rsatkichlarining nomenklaturasini; sinash metodlarini o‘rnatadi.
Jami 290 GOST, 1 O’z DSt. 4 sinfiga kiradi.