|
Kimyoviy usul. Plastinkalar reaktivlar bilan purkaladi (purkagich
yordamida) va rangli dog‘lar hosil bo‘ladi. Plastinkalardagi dog‘lami yodning
bug‘lari bilan ishlash yordamida ham aniqlash mumkin.
Fizikaviy usul. Ba‘zi moddalar o‘z tarkibida xromofor guruhlarni saqlagani
uchun
UB-nurda
tovlanadi
(flyuoressensiyalanadi).
Agar
moddalar
tovlanmaydigan bo‘lsa, unda sorbent tayyorlanayotganda flyuoressen indikatori
yoki ZnS qo‘shiladi. Ba‘zida, masalan radioaktiv modda dog‘larini aniqlashda,
sorbent qatlamidan erituvchi uchib ketganidan keyin unga fotosezgir plenka yoki
qog‘oz yopishtiriladi, ma‘lum vaqt o‘tgandan keyin plenka yoki qog‘ozda
radioaktiv moddalarning qora dog‘i hosil bo‘ladi.
YQX usulida sifat tahlilini o‘tkazishda standart moddalardan yoki
moddaning R
r
qiymatidan foydalaniladi. Dori moddalar tarkibidagi vol
birikmalarni aniqlashda bo‘lishi mumkin bo‘lgan yot moddalarning nusxalaridan
(guvoh) foydalaniladi.
YQX usulida miqdoriy tahlil olib borishda aniqlanuvchi modda plastinkaga
aniq miqdorda tomiziladi. Plastinka xromatografiyalanadi. dog‘lar o‘rni
belgilanadi va erituvchilar yordamida sorbent eritilib, tarkibidagi modda miqdori
kimyoviy (hajmiy) yoki fizikaviy (SF. FEK) usullar yordamida aniqlanadi (25-
rasm).
Ba‘zida moddalar miqdorini xromatografiyalashda hosil bo‘lgan dog‘lar
yuzasini hisoblash (densitometriya) orqali ham aniqlanadi.
Sorbentning yupqa qatlamida bajariladigan xromatografiya
a—silikagel qatlami bilan qoplangan plastinka; b—plastinkaga eritmani tomizish:
d—plastinkaning xromatografiyalash kamerasidagi holati: e—moddalarning
xromatografiya jarayonida ajralishi.
Do‘lana gullari tarkibidagi giperozidning chinligi va miqdorini
yupqa qatlam xromatografiyasi usulida aniqlash
Chinligini aniqlash 0,5 g maydalangan xom ashyo 15 minut 5 ml 95%
spirtda qaynatiladi. Aralashma sovitilganidan keyin ajratma dekantatsiyalanadi va
―Silufol‖ plastinkasiga(15xl5 sm) mikropipetka yordamida 0,05 ml eritma 1 sm
uzunlikda chiziqsimon ko‘rinishda tomiziladi, yoniga nuqta shaklida 0,005 ml
0,1% li giperozidning Davlat standart namunasi (DSN) eritmasidan tomiziladi.
Plastinka quritiladi (5 minut) va xloroform-metil spirti (8:2) solingan kameraga
joylashtiriladi.
Xromatografiyalash yuqoriga yo‘nalgan usulda olib boriladi. Erituvchilar
aralashmasi plastinkaning yuqorisiga yetganida plastinka kameradan olinadi, 2
minut havoda quritiladi va UB-lampa ostida (λ = 300 nm) ko‘riladi.Giperozid
DSN dog‘ining balandligida to‘q-jigar rangdagi chiziq holida dog‘ bo‘lishi kerak.
Keyin plastinkaga aluminiy xloridning 5% li spirtli eritmasidan purkaladi va 2—3
minut quritish uskunasida 100-105
0
C da qizdiriladi. Bunda dog‘ UB-nurda
ko‘rilganda sariq- yashil bo‘lib tovlanuvchi to‘q sariq rangga bo‘yaladi.
Miqdorini aniqlash 3 mm kattalikda maydalangan 2 g (aniq tortma)
o‘simlik xom ashyosi 250 ml hajmli og‘zi mahkam berkiladigan (shlifli)
kolbaga solinib, ustiga 100 ml 95% spirt solib ±0,01 g aniqlikda tortiladi.
Kolbaning og‘ziga vertikal sovitgich o‘matilib, suv hammomid a 1 soat
davomida qizdiriladi. Havo haroratigacha sovitilib, kolbaning og‘irligi
avvalgisiga (birinchi)siga yetguniga qadar 95% li spirt qo‘shiladi.
Kolbadagi aralashma diametri 7 sm, 0,5 sm qalinlikdagi namlangan paxta
solingan voronka orqali suziladi (filtrlanadi). Birinchi 30 ml filtrat tashlab
yuboriladi, keyingi 50 ml esa tagi yumaloq, og‘zi yaxshi yopiladigan
(shlifli) 100 ml hajmli kolbaga solinib, 2—3 ml eritma qolguniga qadar
rotorli bug‘latgichda bug‘latiladi. Kolbadagi qoldiq 10 ml li o‘lchov
kolbasiga o‘tkaziladi va belgisigacha 95% spirt bilan yetkaziladi,
aralashtiriladi va amorf cho‘kma cho‘kishi uchun tindirib qo‘yiladi.
―Silufol‖ (15x15 sm) plastinkaning start chizig‘iga (chetidan 1,5 m
ichida) cho‘kma ustidagi suyuqlikdan 0,08 ml 5 sm uzunlikda chiziqsimon
ko‘rinishda tomiziladi. Yoniga0,08 ml 0,1% giperozidning DSN
eritmasidan tomiziladi. Plastinka quritiladi va xloroform-metil spirti (8:2)
solingan kameraga joylashtiriladi. Erituvchilar aralashmasi plastinkaning
chetiga yetganida, plastinka kameradan olinadi, quritiladi va ikkinchi
marta qayta xromatografiyalanadi.
Plastinka UB-nuri oqimida ko‘rilib, giperozidning tekshirilayotgan
eritma va standart namunadagi dog‘lar o‘mi belgilanadi. Belgilangan
dog‘lar va shu dog‘lar kattaligidagi plastinkaning bo‘sh qismi maydalab
kesiladi (nazorat tajriba uchun). Plastinkaning kesilgan bo‘lakchalari 50 ml
og‘zi mahkam berkitiladigan kolbalarga solinadi, ustiga 10 ml dan
dioksan- suv (1:1) aralashmasidan quyib, og‘zi mahkam berkitilib, 1 soat
davomida chayqatiladi.
Kolbalardagi aralashma probirkalarga o‘tkaziladi va 1000 ayl/min tezlikda 5
minut davomida sentrifugalanadi. Olingan elyuatlarning optik zichligi
spektrofotometrda nazorat tajribasining elyuatiga nisbatan, qalinligi 10 mm
bo‘lgan kyuvetalarda, 1=364 nm da o‘lchanadi.
Giperozidning quruq xomashvoganisbatan miqdori foizlardaquyidagi
formula yordamida hisobalnadi:
Bu yerda D — tekshirilayotgan modda elyuatining optik zichligi;
D
0
— giperozid DSN elyuatining optik zichligi;
m
0
Do'stlaringiz bilan baham: |
