Ўсиб келаётган ёш авлод жисмоний тарбияси ва спортда инновацион технологиялар

SPORT BILAN SHUG’ULLANISH MILLIY G’URURNI SHAKLLANTIRUVCHI OMIL 
SIFATIDA 
Zaxritdinov A.T., o’qituvchi 
Guliston davlat universiteti, Guliston, O’zbekiston

---

Ўсиб келаётган ёш авлод жисмоний тарбияси ва спортда инновацион технологиялар 
Халқаро иштирокчилар ҳамкорлигида республика илмий-амалий анжумани материаллари
 
81 
 
Bugungi kunda ma’naviy va jismoniy barkamol avlodni tarbiyalab voyaga etkazish mustaqil 
davlatimiz uchun umummillat, umumdavlat miqyosidagi vazifa sanaladi. Bu ezgu maqsad yo’lida 
amalga oshirilayotgan ishlarimizni izchil va qat’iyatlik bilan davom ettirish bugungi kun 
siyosatimizning diqqat markazida turgan muhim masalalardan biridir. 
Sport faolitini psixologik tahlil qilish masalalari ichida psixologlar diqqatini ko’proq sport faoliyatining 
motivlari masalasi jalb etadi. Bir qator tadqiqotlarda be’vosita motivlar mavjudligi va ahamiyatli 
ekanligi aniqlangan. Masalan, jismoniy mashqlarda mushaklar harakatidan rohatlanish, estetik 
zavqlanish, musobaqalarga qatnashish ishtiyoqi va hokazolar, shuningdek, sport faoliyatining o’z 
motivlari ham aniqlangan. Bular sog’lom, baquvvat bo’lish, o’zini himoya qila olish istagi, o’zini 
mehnatga, jangovor harakatlarga tayyorlash, kelishgan, chiroyli qaddi-qomatga erishish va 
hokazolardir. 
Sport faolitining turli bosqichlarida bu motivlar dinamikasining rivojlanishi bir xil kechmasligi 
tadqiqotlar asosida aniqlangan. Masalan, sport bilan shug’ullanishning dastlabki bosqichida kishini 
jismoniy mashqlar qilishga be’vosita motivlar ta’sir qiladi. Bunda sportning ma’lum bir turi emas, balki 
umumiy jismoniy harakatlarni bajarish istagi, jismoniy tarbiya darslaridagi topshiriqlarni bajarish 
hohishi, badanning chigilini yozish uchun qilinadigan ixtiyoriy mashqlar va hokazolarning namoyon 
bshlishi kuzatiladi. 
Keyinchalik motivlar harakteri o’zgaradi. Tanlangan sport turi bilan shug’ullanish narijasida 
sport faoliyati bilan shug’ullanishni davom ettirish uchun shu sport turiga nisbatan maxsus qiziqishning 
ortishi, bu sohadagi bilimlarning o’sishi, sport texnikasini mukammal egallashdagi muvaffaqiyatlarga 
erishishi kabi motivlar etakchilik qiladi. Nihoyat mahoratining yuksak bosqichda qo’lga kiritilgan sport 
darajasini saqlab turish hohishi sportning ushbu turini yanada rivojlantirish istagi mamlakat sport 
sharafini himoya qilish kabilar asosiy motivlar bo’lib xizmat qiladi. Sportchi musobaqalar davomida 
og’ir ahvolga tushib qolganda, ko’z oldiga butun hayoti, oilasi, treneri, knga ishonch bilan qaragan 
safdoshlari, el – yurti keladi. Shunda unga yangi kuch – quvvat kelib g’alabani ta’minlaydi. Sportning 
tarbiyaviy ahamiyati xaqida gapirganda, shuni ham ta’kidlash joizki, u ko’p yoshlarni bekor va 
maqsadsiz ko’chalarda daydib yurishdan saqlaydi.
Bir qator tadqiqotlarda (A A Laliyan, P 
A Rudik) shu narsa aniqlanganki sportchilarni musobaqalarga jismoniy texnik vataktik jixatdan 
tayyorlash bilan bir qatorda ularni musobavalarga maxsus psixologik tayyorlash zarurati muhim 
axamiyat kasb etar ekan. Bu tayyorgarlik sportchining irodaviy sifatlarini rivojlantirishga, o’z kuchiga 
ishontirishga bo’ladigan musobaqaning xarakteri uning ko’lami raqiblarning xususiyatlari bilan 
tanishtirishga kiritilishi kerak. Bini musobaqada texnik va taktik jixatdan yaxshi tayyorlangan 
sportchini o’rta darajadagi sportchi engib ketadi. Bu sportchining psixologik tayyorgarligi bilan bog’liq 
masala. 
Bu motivlar yorqin ijtimoiy yo’nalganlik harakteriga ega bo’ladi. Ya’ni sportchining shaxsiy 
motivlari ijtimoiy motivlarga bo’ysundiriladi. Bu esa sportning tarbiyaviy ahamiyati borligini, odam 
shaxsini rivojlantiruvchi rolini yana bir bor ko’rsatadi. Sport sohasida faoliyat ko’rsatayotgan 
shaxslarni motivatsiyasi nihoyatda turlicha bulib, har bir shaxsda o’z mohiyatidan kelib chiqishi sport 
psixologiyasida ta’kidlab kelinadi. Faoliyatga turtki vazifasini o’tovchi omil jamoa bulib 
harakatlanuvchilarda boshqa bir ko’rinishda bo’lsa, yakka tartibda sport musobaqasida katnashuvchi 
sportchilarda umuman boshqa bir ko’rinishda bo’lishi tabiiy bir xol desak hoto bo’lmaydi.
Tanlangan sport turi bilan shug’ullanish natijasida shu sport turiga nisbatan maxsus 
qiziqishning ortishi sportchida, shu sohaga oid bilimlarning o’sishi, mashhur sportchilar hayoti va 
faoliyati haqida ma’lumotlar to’plash, sportdagi dastlabki muvaffaqiyatlar natijasida sport bilan 
shug’ullanish motivlari kuchayadi. Sport mahoratining yuqori bosqichida qo’lga kiritilgan sport 
darajasini yuksak jismoniy va ruhiy ko’rsatkichni saqlab turish hohishi (soxranenie sportivnoy formu), 
sportning ushbu turini yanada rivojdantirish istagi va nihoyat mamlakat sport sharafini himoya qilish 
kabi xohishlar asosiy motivlardan biri bo’lib chiqadi.Bundan keyingi motivlar yorqin ijtimoiy 
yo’nalganlik xarakteriga ega buladi. Bunda sportchining shaxsiy motivlari ijtimoiy motivlarga 
bo’ysundiriladi. Masalan, bir vazndan boshqa vaznga o’tish komanda manfaati uchun yirik 
musobaqalarda g’oliblar sharafi uchun mamlakat bayrog’ining ko’tarilishi, davlat madhiyalarining 
chalinishi kabi holatlar sportchilarda faxr tuyg’ularini tug’diradi. Ko’p sportchilar bunday paytlarda 

---