Ўсиб келаётган ёш авлод жисмоний тарбияси ва спортда инновацион технологиялар

 
O’SMIR SPORTCHILAR JISMONIY TAYYORGARLIGI ASOSLARI 
Arslonov Q. P., dotsent, Buxoro davlat universiteti, Buxoro, O’zbekiston 
 
Har tomonlama etuk, komil insonni tarbiyalash bugungi kunda jamiyatimiz oldida turgan dolzarb 
masalalardan biridir. Yoshlarimizni milliy istiqlol mafkurasi asosida tarbiyalash respublikamizdagi 
maktablar oldida turgan asosiy vazifalardan biri bo’lib, uni amalga oshirishda samarali usullarini 
aniqlash dolzarb ahamiyat kasb etadi. 
Mashg'ulotlar aniq ifodalangan "ko'pturli" xarakterga ega (kichik yoshdagi o'smirlar, yangi 
kirganlar) bu esa sportga bo'lgan qiziqishlarni to'g'ri shakllantirishga, maxsuslashtirilgan mashqlarni 
tanlashga va uni aniqlash darajasi bo'yicha individual xususiyatlarini hisobga olishda, umumiy jismoniy 
tayyorgarlikni oshirishga va asta-sekin kichik ixtisoslashtirilgan turiga o'tishga yordam beradi. 
Ixtisoslashtirilgan sport turlarini va ko'p tomonli tayyorgarlikni qarama-qarshi qo'yish kerak 
emas. Ko'ptomonli tayyorgarlik bu o'z oldiga qo'yilgan maqsad emasdir, balki u sport ustaligining 
fundamentini yaratishda kuchli vositadir. Ko'p turli tayyorgarlik maxsuslashtirilgan sportning to'g'ri 

---

Инновационные технологии в спорте и физическом воспитании подрастающего поколения 
Материалы республиканской научно-практической конференции с международным участием
 
114 
tanlab olishga imkoniyat beradi, o'z navbatida ko'ptomonli tayyorgarlikka tayangan holda 
maxsuslashtirilgan mashg'ulotlar kelajakda katta effekt beradi. Tayyorgarlikning eng muhim vazifasi 
murabbiy madaniyatidan to'g'ri foydalanish kerakligidir. 
Sportchining yoshi, tayyorgarlik darajasi va sport turiga bog'liq holda bu munosabat boshqacha 
bo'lishi mumkin. Sport ustalikka olib boriladigan yo'l o'sib borayotgan maxsus jismoniy tayyorgarlik 
hajmi orqali o'tadi (mashq qilishni umumiy jismoniy). Lekin umumiy jismoniy tayyorgarlikka ajratilgan 
vaqt hajmi kamayib borsada mashq qilish yuklamasi umumiy hajmining ortib borishi hisobida yildan 
yilga ortib bormoqda. Sportning kichik maxsuslashtirilgan turi bilan erta shug'ullanish, razryadli 
sportchilarni tezda yetishtirish kabi sportchilarni tarbiyalashdagi muhim kamchiliklar sport o'rinbosarlari 
tayyorlashga katta zarba beradi, ko'pgina talantli razryadli sportchilarni sportdan chiqib ketishlariga 
olib keladi. Texnika va taktikani o'rganish yengillashtirilgan sharoitlarda olib boriladi. Ayniqsa bu o'yin 
shaklida olib borish tavsiya etiladi. (ye/atlet. b-n o'yin). Texnika va taktika asoslari qoidalariga rioya 
qilingan holda tayyorlovchi va maxsus yordamchi mashqlardan keng foydalanish lozim. 
Yuklamalar bolalar organizmi imkoniga mos kelishi, yuklamalarning takrorlanishiga qat'iy rioya 
qilish, jinsiy guruhdagi har bir yosh uchun optimal yuklamani saqlash, dam olish uchun maxsus 
tanaffuslarni oldindan belgilash kerak. Mashg'ulot soni kattalarnikiga qaraganda kam, haftada 2-3 marta, 
ba'zan 4 marta, mashg'ulotlar 1,5-2 soat davom etishi kerak. Musobaqalarga chuqur tayyorgarlikdan 
keyingina qo'yish lozim. 
Rejalashtirish jarayonida o'quvchilarning o'quv yili xususiyatlarini hisobga olish kerak. Shunga 
va yosh xususiyatiga bog'liq holda sport mashg'ulotlarining davriyligi ham o'zgaradi. Eng 
kuchaytirilgan ish (nagruzka) ta'til vaqtiga to'g'ri kelishi kerak. O'tish davri esa imtihon paytiga 
(bahorga) to'g'ri kelishi kerak. 
Sport bilan shug'ullanish tarbiyaviy xarakteriga ega bo'lishi lozim. Bolalarga sport bilan 
shug'ullanishning ahamiyatini tushuntirish, jamoat ishlariga jalb etish, jamoa oldida mas'uliyatni 
(otvetstvennost) sezishga, xushchaqchaq, faol yigit va qizlarni tarbiyalashga qaratilishi lozim. Sportdagi 
muvaffaqiyatlarni taqdirlashni keng qo'llash kerak. (yosh sportchi, sport bo'yicha yosh instruktor, yosh 
hakam va h.k.lar). 
Bolalar uchun sport bilan shug'ullanishda asosiy talablar quyidagi bo'lishi kerak: turmushda, 
o'qishda va mehnatda, o'quv joylarida, sanitariya gigiyena talablariga rioya qilish, sog'liq jismoniy 
rivojlantirish va jismoniy tayyorgarlik ustidan tibbiy, pedagog nazoratini yaxshi tashkil etish. Ko'p yillik 
ishlar rejalashtirilayotganda yosh sportchilar bilan olib boriladigan trenirovka ishlarining bosqichlariga 
rioya qilish zarur. 
Yosh sportchining xalqaro sport ustaligiga erishish yo'li asosan uchta bosqichdan iborat: 
1. Mashqlar texnikasiga o'rgatishning dastlabki bosqichi. 
2. Mazkur texnikani chuqurlashtirilgan o'rganishning bosqichi. 
3. Texnikani mustahkamlash va yanada takomillashtirish bosqichi. Bu bosqichlarning muhim
vazifalari bolalarning sog'ligini mustahkamlash va har tomonlama jismoniy taraqqiyot keng 
majmuasidagi jismoniy mashqlarning bajarilish texnikasi asoslari bilan o'rgatish, sport bilan 
shug'ullanishga qiziqishni oshirishdir. 
Bu bosqichda umumiy jismoniy tayyorgarlik bilan bir qatorda harakat tezligini tarbiyalashga, 
chaqqonlik, tezkorlik-kuch sifati va maxsus kuchi, shuningdek, umumiy chidamlilikni tarbiyalashga 
qara-tiladi. Bunday tayyorgarlik esa o'quvchilar turli sport mashg'ulotlarida muvaffaqiyatli ishtirok 
etishlariga ko'maklashadi. 
Adabiyotlar: 
1. Каримов И.А. Баркамол авлод Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори. – Т: Шарқ, 1997. 
2. Ш.М.Мирзиёевнинг 2017 йил 7 февралдаги “Ўзбекистон Республикасини янада 
ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегияси тўғрисида”ги Фармони. Lex.uz 
3. Арслонов Қ.П.,Абдуллаев Ш.Д.,Юсупова З.Ш Бошланғич синфларда жисмоний 
соғломлаштириш технологиялари Ўқув – услубий қўлланма. Бухоро. “Дурдона”нашриёти 2019 
йил. 
4. Верхошанский Ю.В. Программирование и организация тренировочного процесса. -М.: 
ФиС, 1985. -176 с.