Таянч сўзлар ва иборалар: Электролиз; электролизер; электролиз ваннаси; токка кўра модда чиқиши; энергияга кўра модда чиқиши; мис электролизи; анод электроди; катод электроди; мулpтиплp системаси; серий системаси; ток ўзгартиргичлар; шина ўтказгичлар.
Электролитлардан ток оқиши давомида электродлардан модда ажралиб чиқиш жараёни, шунингдек, модда заррачалари томонидан электродларни ўзлаштириш ёки йўқотиш билан кузатиладиган электродлардаги оксидланиш ёки тикланиш жараёнлари электролиз деб аталади.
Саноатда электролиз асосан металларни анодда парчалаш ва парчаланган эритмаларни катодда бирлаштириш орқали амалга оширилади.
Водородли нормал электрод потенциалига нисбатан нормал потенциали - 1 дан катта бўлган моддалар қоришмалар электролизи орқали олинади (Масалан, мис, рух). Нормал потенциали - 1 дан кичик моддаларни бу усулда олиш мумкин эмас. Шунинг учун бундай моддалар олиш учун, шу металл тузлари эритмаларининг электролизидан фойдаланилади.
Электролиз ваннасидаги жараён электр энергиясини ўзлаштириш орқали амалга оширилса, бундай ванналар электролизерлар деб аталади. Электролизернинг принципиал схемаси 33 - расмда келтирилган:
33 - расм
1 - электролит; 2 - электродлар; 3 - энергия манбаси; 4 - ток ўтказувчи шиналар.
Анодда металлнинг металл ҳолатидан (Мео) ион ҳолатига ўтиши металлдан электронларнинг ажралиши Ме0 - ne Меn+ (парчаланиши) ъисобига амалга ошади, бу ерда n - бирламчи зарядлар сони. Катодда ион электронларни ўзига ўзлаштириб, металл холатига ўтади Меn++ne Meо (катодни қоплаш).
Электролиз ваннасидаги кучланиш
U=U1+Ua+Uk+ (1)
бу ерда :
U1 - модданинг электрокимёвий парчаланиш кучланиши.
Ua, Uk - мос равишда потенциалнинг анод ва катодда тушиши.
I - ваннадаги ток кучи;
l - электродлар ўртасидаги масофа;
- электролит ўтказувчанлиги;
Электролиз ваннасидан ажралаётган қувват:
(2)
Электролиз давомида олинган модда миқдорининг (q1) Фарадей қонунига кўра назарий жиъатдан олиниши мумкин бўлган модда миқдорига (q2) нисбати Ai токка кўра модда ( олиш) чиқиши (%) деб аталади:
(3)
Электролиз жараёнининг эффективлиги, шунингдек энергияга кўра модда чиқиши Аэ билан ҳам баҳоланади:
(4)
бу ерда: - модданинг электрокимёвий эквиваленти.
Шундай қилиб, энергияга кўра металл чиқиши деб, сарф бўлган 1 Дж энергия миқдорига нисбатан граммларда олинган (г/Дж) металл миқдорига айтилади.
Электролиз интенсивлигини аниқловчи яна бир характерли катталик, бу токнинг электродли зичлиги (А/м2 ) ъисобланади.
j=I/S (5)
S-электроднинг электролитга ботирилган қисми юзаси (м2).
Электрод атрофида икки қават электр қатлами ҳосил бўлиши ионларнинг электродларга яқинлашишига ва электроддан ионларнинг чиқишига қаршилик кўрсатади. Бу қатламни бартараф этиш учун электролитларни циркуляция қилиш, электролиз ваннасини импулpсли манба кучланишига улаш ва шунингдек, электродлар вибрациясини амалга ошириш каби тадбирлар қўлланилади.
Электролиз қурилмаларини доимий ток манбасига улашда ўзгармас ток генераторлари ёки саноат частотасидаги ўзгарувчан токни ўзгармас токка айлантирувчи тўғрилагич агрегатлардан фойдаланилади. Амалда, ф.и.к. ти 97 - 99 % бўлган кремнийли тўғрилагич агрегатлардан фойдаланиш кенг тарқалган.
Do'stlaringiz bilan baham: |