Ш,збекис тон республикаси олии ва ш рта



Download 3,29 Mb.
Pdf ko'rish
bet62/86
Sana22.06.2022
Hajmi3,29 Mb.
#692315
1   ...   58   59   60   61   62   63   64   65   ...   86
Bog'liq
МЯТА Маруза 1-18 (тула)22222222 00895

Таянч иборалар:
назирий изланиш, тажрибани асослаш, фикран тахлил килиш, илмий
абстракция, тадкикот усули, анализ ва синтез, формализация, тажриба
натижаларини тушунтириш, индуктив ва дедуктив усул, абстрация усули.
Назарий-тадкикотларнинг максади кузатилаётган вокеа ходисаларни 
туларок умумлаштириш, улар орасидаги богликликларни урганиш, ишчи 
гипотезадан иложи борича купрок кузатишлар олишдир. Бошкача килиб 
айтганда, 
назарий 
изланиш 
кабул 
килинган 
гипотезани 
аналитик 
ривожлантиради ва урганилаётган муаммо назариясини ишлаб чикишга олиб 
келади. Бу назария урганилаётган муаммога тегишли факт ва холларни 
тушунтириб олдиндан айтиб бериш керак. Бу ерда хал килувчи фактор сифатида 
амалиёт критерияси келади.
Илмий тадкикот ишлари тартибсиз амалга оширилиши мумкин эмас, 
улар аник бир системага эга булишлари ва олдиндан ишлаб чикилган режага 
буйсинишлари лозим. Мабодо тадкикотчи кур-курона харакат килса, унинг 
бирон-бир натижага эришиши амри-махол. Унинг кулида узига хос компас 
булиши ва унга тугри йулни курсатиб туриши керак. Тадкикот усули худди шу 
компас вазифасини утайди.
Тадкикот усули - бу усул ёки усуллар туплами булиб, ундан кузланган 
максадга эришиш, яъни янги билимлар олиш ва уларни чукурлаштириш учун 
фойдаланилади.
Энг аввало тадкикотчи билишнинг умумий услубларидан бохабар 
булиши керак. Бу унга нафакат конкрет битта объектни урганишни, балки у 
билан боглик булган сохаларни урганишга ёрдам беради. Бундай умумий
128


билиш усули - материлистик диалектика усулидир. Бу усул тадкикотчини 
моддий вакеликни билишнинг умумий принциплари билан куроллантиради.
Энг куп универсалликка эга булган ва техник фанлар буйича тадкикот 
ишларида кулланиладиган асосий услублар хакида кискача тухталиб утамиз.
Тахлил (анализ) - илмий билиш усули булиб, унда тадкикот объекти 
фикран тузувчи кисмларга булинади ёки унга хос булган белги ва хусусиятлар 
алохида урганиш учун ажратилади. Тахлил килиш объектнинг алохида 
элементлари мохиятига тушуниб етиш, улардаги асосни аниклаш ва 
богликликларни топиш, узаро таъсирлашишни аниклаш имконини беради. 
Масалан, машинанинг ишончлилигини урганишда бу хусусиятни 3 та соддарок 
кисмга ажратилади: узлуксизлик, умрбокийлик ва таъмирлашга яроклилик. 
Сунг улардан хар бирини алохида урганиб чикилади.
Синтез - объект ёки объектлар гурухини бир бутун илмий текшириш 
усули булиб, урганилаётган объект ва объектларнинг тузувчилари ва узига хос 
белгиларини объектлар билан биргаликда тадкикот килади. Синтез усули 
мураккаб системаларни урганиш характерига эга. Анализ (тахлил) ва синтез 
усуллари узаро боглик булиб бир-бирини тулдиради.
Индуктив усулда алохида ёлгиз вокеликдан, умумий хулосаларга, 
алохида фактлардан - умумийлаштиришга утилади. Бу усул табиий ва тадбикий 
фанларда кенг таркалган булиб, унинг мохияти шундаки, аник факт ва 
объектларнинг хоссалари ва богликлари хали ноаник, урганилмаган факт ва 
объектларга хам таълукли килиб курсатилади. Масалан, куп сонли тажриба ва 
кузатишларнинг курсатишича темир ва мис иссикдан кенгаяди. Бундан умумий 
хулоса: барча металлар иссикдан кенгаяди.
Дедуктив усул индуктив усулнинг тескариси булиб, умумий 
асослардан якка хулосалар чикарилади. Бу усул аник фанлардакенг 
кулланилади. Сабаби бу фанларда якка богликликлар умумий конунлар ва 
аксиомалардан чикарилади. Индукция ва дедукция хам узаро синтез ва анализ 
каби боглик.
Абстракция усули кузатилаётган вокеликнинг алохида, баъзан мухим 
булмаган томонларидан фикрни чалгитиб эътиборни унинг умумий, мухим 
томонларига каратиш учун кулланилади.
Назарий илмий тадкикот жараёнида, тадкикотчи, ажратилган хоссалар, 
хусусиятлар, богликликлар ва узаро таъсирларни фикран анализ килиб, 
натижада илмий тушунчалар, конуниятлар ва бошка умумий назарий 
билимларга эга булади, кайсики шулар илмий абстракцияни акс эттиради.
Формализация - илмий тадкикот усули сифатида шуни ифода этадики, 
урганилаётган объект, вокелик, жараён математик 
ибора ва формулаларда 
ифодаланади. Формализация математик абстракция мохиятини ташкил этади.
Тадбикий техник фанларда формализация ва умуман математик 
усуллар кенг кулланилади.
“Математизация” фан ёки илмий тадкикотни математизациялаш 
нафакат хисоблаш ишларини 
математик бажариш, балки 
математика 
урганилаётган топширикларни конкрет шакллаш, уларни ечилиш шартларини 
аник ва пухта аниклаб бериш учун хам хизмат киладиган усулдир. Математика 
тадкикотчининг фикрларини тартибга солади ва мулохазаларига мантик беради.
129


11.2. Экспериментал тадкикотлар асослари ва асбоблари.

Download 3,29 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   58   59   60   61   62   63   64   65   ...   86




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish