Шуҳрат эргашев жаҳон тарихи (Янги давр. 1-қисм. Xvi–xviii асрлар)

«Диний ишонч ва ақидапарастлик душмани». 1600 йили 
Римда, Гуллар майдонида «черков оталари» буйруғи билан Жор-
дано Бруно (1548 –1600) гулханда ёқилди. У Италиянинг кичик
бир шаҳри Нолада туғилди, 17 ёшида доминикан монастирида
тингловчи бўлди. Ҳамма уни Жордано Бруно – нолалик деб 
чақирарди. Монастирда ажойиб кутубхона бўлиб, у жуда кўп ўқир, 
кенг илм оларди. Аммо Бруно қанча кўп билгани сари, диний таъли-
мотнинг ҳаққонийлигидан шунча кўп шубҳаланарди. Унга айниқса, 
Коперникнинг китоби кучли таъсир кўрсатди. Унинг таълимотини 
ривожлантира бориб, Жордано: «Оламнинг чеки йўқ, у ҳадсиз ва 
1
Каноник – епископ ёки кафедрал собор қошидаги руҳонийлар коллегияси аъзоси
(католик ёки англикан черковларида).
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

77
сўнгсиз», – деган хулосага келди. У марказга эга эмас, Ер ҳам, Қуёш 
ҳам оламнинг маркази эмас. Олам – бу сон-саноқсиз юлдузлар ва 
ҳар бир юлдуз – бу йироқдаги қуёш, уларнинг ҳар бири атрофида ўз 
сайёралари айланади. Олам абадий мавжуд ва у йўқ бўла олмайди.
28 ёшида у Римдан қочишга мажбур бўлди – инквизицияга ху-
фия хабарлар бориб турарди. Сарсонликдан иборат ҳаёт бошланди. 
Ҳамма ерда у ўз таълимотини тарғиб қилар, лекин жуда кам одам 
уни тушунишга қодир эди.
Бруно афсунгарлик илми билан ҳам жиддий шуғулланади. 
Қадимги яҳудийларнинг «Каббала»сини ўрганади ва руҳнинг кў-
чиб ўтиши ғоясига ишонади.
Женевада кальвинистлар Брунони худосиз сифатида қамоққа 
ташладилар ва гулханда ёқишларига озгина қолди. У Парижда ав-
вал обрў қозонди ва ҳатто қиролга дарс бера бошлади. Бироқ олим 
саройда ҳам ўз қарашларини ҳимоя қилди. Кейин Англияда олим-
лар билан баҳсга киришди. Уни яна тушунмадилар ва устидан кул-
дилар. Яна Франция, сўнгра Германия... Ҳамма ерда қувғин, ҳамма 
ерда ғазабланган оломон. Аммо мияда: «Динга ишониш онг билан 
келиша олмайди», – деган фикр тобора аниқроқ жаранглайди. Жор-
дано Бруно бир марта ён беришга йўл қўяди – илмсиз, оми халқ 
учун диннинг зарурлигини тушуниб тан оларди.
Ватан соғинчи уни тинч қўймайди – у Италияга қайтиб кела-
ди. Ёлғон чақув билан уни инквизиция қамоққа олади. Айбловлар 
аҳмоқона ва исботсиз, улар учун жиддий жазо берилиши мумкин 
эмас. Фақат кутиб туриш керак. Аммо Бруно қамоқхонада ҳам Ху-
дога ишониш ҳақида баҳслаша бошлайди.
Буюк донишманд саккиз йил қамоқда ўтирди ва черков унинг 
ўз ғояларидан воз кечишини саккиз йил орзу қилди. Аммо у ўз таъ-
лимотидан воз кечмади. Инквизиция суди алломани гулханда ёқиб 
ўлдиришга ҳукм қилди. Уни тонгда ёқдилар... Кейин гулхан ўрнида 
унга ҳайкал қўйдилар. Ҳайкал остига: «У барча халқлар учун фикр 
эркинлиги, дея ўз овозини кўтарди ва ана шу эрк йўлида ўлимга 
борди», деб ёзиб қўйилди.