292
ги ҳақидаги хабарни ўшанда зўр завқ билан кутиб олдилар. Вене-
ция қўшинларига кўпгина кўнгиллилар келиб қўшилди, тажрибали
болқон денгизчилари усмонийлар флотини яксон қилинган Лепанто
ёнидаги денгиз жангида иштирок этдилар. Аммо туркларга қарши
иттифоқ иштирокчиларининг ўзаро келишмовчиликлари ва Вене-
циянинг кейинчалик бу иттифоқдан чиқиб
кетиши уруш бошла-
рида эришилган ғалабаларни ривожлантириш имконини бермади.
Шунга қарамасдан усмонийларнинг Болқондаги мавқеи XVI аср 70-
йилларидан бошлаб омонатлашиб қолган эди.
Гайдукларнинг сони ва фаоллиги сезиларли даражада ўсиб, ус-
монийларнинг Европадаги мулкларида доимий равишда ғалаёнлар
кўтарилиб турди. Болқон халқларининг XVI аср охири – XVII аср
бошларида усмонийларга қарши курашининг кенг қулоч ёйиши
Муқаддас иттифоқ (Австрия, Испания ва Рим папалиги) нинг тур-
кларга қарши ўн беш йиллик Узоқ уруши йилларига (1592–1606)
ҳамда бутун Усмонийлар империясининг жиддий инқирозга юз ту-
тиши даврига тўғри келади. Озодлик курашининг бу юксалиш дав-
рида Банатдаги сербларнинг қуролли чиқишлари (1594), Тирново
шаҳрида янги шоҳ Шишман III ни тахтга ўтқазган (1598) болгар-
лар ва альбанларнинг қўзғолонлари (1594 –1596), Жанубий Сер-
бия ва Герцеговина аҳолисининг қўзғолонлари (1597–1598) муҳим
воқеалар бўлди. Ўшанда гайдуклар йирик аҳоли пунктларини ҳам
эгаллашганди. 1595 йили улар Софияни ишғол қилишди, 1596 йил-
да эса успоклар усмонийларнинг Далмациядаги муҳим таянч пун-
кти бўлган Клис шаҳрини бирмунча вақт эгаллаб турдилар. Барча
халқ ҳаракатларининг умумий белгиси шу эдики, Болқондаги ус-
монийлар ҳокимиятини шу пайтгача маълум даражада қўллаб кел-
ган, унга қарши чиқишдан ўзини тийган маҳаллий ер эгаларининг
маълум қатламлари энди бу ҳаракатда иштирок этибгина қолмасдан
унга раҳнамолик ҳам қилдилар.
XVI аср охири – XVII аср бошларидаги усмоний турклар зул-
мига қарши халқ қўзғолонларини тайёрлашда
христиан черкови
раҳбарлари, хусусан Охрид архиепископлиги ва Печ патриархи-
яси, Альбания, Болгария шаҳарлари ва серб қишлоқларидаги ўз-
ўзини бошқариш органларининг кўзга кўринган оқсоқоллари кат-
та роль ўйнади. Улар усмонийларга душман бўлган давлатлардан
ҳарбий ёрдам
олишга интилишиб, жиддий дипломатик фаолият
олиб бордилар, турли қўзғолон марказларини бирлаштиришга
www.ziyouz.com kutubxonasi
293
уриндилар.
Аммо Австрия, Венеция ва Испаниянинг фаол ёрда-
мига ишонч беҳуда бўлиб чиқди. Бундан фойдаланган усмонийлар
қўзғолонларни қаттиққўллик билан бостирди, илгари маълум имти-
ёзларга эга бўлган ёки деярли бўйсундирилмаган вилоятларда янада
қатъи назорат ўрнатилди.
Усмонийлар қўшинининг қатор юришлари Альбаниянинг тоғли
аҳолисини бўйсундиришга қаратилган эди, аммо тоғли ҳудудларда
усмонийлар ўз ҳукмронлигини ўрната олмади. Шу йиллари усмо-
нийларга қарши курашда болқон халқларининг кучларини бирлаш-
тиришга уриниш жараёни давом этди. 1614 йили Албания, Черно-
гория, Босния, Герцеговина, Болгария, Сербия, Далмация ва Маке-
дония вакилларининг йиғинида умумболқон халқ қўзғолонининг
режаси ишлаб чиқилди. Аммо режада асосий куч сифатида Визан-
тия империясини тиклаш орзусида юрган француз герцоги Карл
Навварскийнинг эскадрасига ишонилганлиги ва бу эскадра денгизда
турклар томонидан яксон қилинганлиги туфайли умумболқон халқ
қўзғолони режаси амалга ошмади. Бунинг натижасида XVII аср
20 –30-йилларига келиб усмоний турклар Болқонда ўз мавқеларини
бирмунча мустаҳкамлашга эришдилар. Албания ва Руминиянинг
қатор ҳудудларида исломлаштириш сиёсати яна авж олди.
* * *
XVII асрнинг ўрталарига келиб аста-секин ўзгариб бораётган иж-
тимоий-сиёсий вазиятнинг асосий хусусиятларидан бири жанубий
славян, грек ва альбан халқларининг усмонийлар зулмига қарши ку-
рашда жипслашув жараёни бўлди. Шу курашнинг XVII асрдаги энг
каттаси 1686 –1688 йиллардаги болгарлар қўзғолони эди. Шунинг-
дек, XVII аср охири ва бутун XVIII аср давомида Сербия ва бошқа
жанубий славян ерларида ҳам қўзғолонлар тўхтамади. Мустақиллик
учун курашда айниқса Черногория яхши муваффақиятларга эриш-
ди. Вақти-вақти билан мустақиллигини
тиклашга эришиб турган
бу давлат XVIII аср охирида Россиянинг Туркия устидан қозонган
қатор ғалабалари натижасида батамом мустақилликни қўлга кирит-
ди. Шунингдек, 1793 –1794 йиллари сербларнинг қатъи ҳаракати ту-
файли Белград подшолиги ҳам автономияга эга бўлди.
Бироқ Болқонда турклар ўрнатган мустамлакачилик зулми XIX
асргача, баъзи ҳудудларда эса ХХ асргача сақланиб қолди. XVIII аср
охири ва XIX аср болқон халқларининг миллий уйғониш, ўзлигини
www.ziyouz.com kutubxonasi
294
англаш даври бўлди. Шу сабабли бу даврдаги мустақиллик учун
олиб борилган кураш ғоявий асосланганлиги ва юксак ташкиллаш-
тирилганлиги билан ҳам ажралиб туради.
Do'stlaringiz bilan baham: 
