Шуҳрат эргашев жаҳон тарихи (Янги давр. 1-қисм. Xvi–xviii асрлар)

XIV боб бўйича саволлар
1. Речь Посполитанинг ташқи сиёсати қандай мақсадларга қаратилган
эди?
2. XVII–XVIIIасрларда олиб борилган урушлар Польшанинг халқаро
мавқеига қандай таъсир кўрсатди?
3. XVIII асрдан бошлаб Польшанинг ички ишларига Россия аралашу-
вининг кучайишини қандай изоҳлаш мумкин?
4. XVIII асрдан бошлаб Польша маданий тараққиётида қандай ижобий
ўзгаришлар кузатилади?
5. Қандай ички ва ташқи сабаблар Польша давлатининг тугатилишига
олиб келди?
XV Б О Б. XVI–XVIII АСРЛАРДА БОЛҚОН ХАЛҚЛАРИ
Болқон халқлари Усмонийлар империяси таркибида. Усмоний 
туркларнинг XIV–XV асрларда Европада олиб борган истилолари 
натижасида XV аср охири – XVI аср бошларида Болқон ярим оро-
лининг қарийб барча ҳудудлари, Осиё ва Африканинг кўпгина ер-
лари турклар зулми остида қолди. Кўплаб халқларни бўйсундирган 
Усмонийлар империяси ўз даврининг илғор давлатларидан бири, 
ўрта асрларнинг ягона асл ҳарбий давлатига айланди.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

287
Усмонийлар давлатининг географик қулай, яъни Европа ва Осиё 
қитъалари ҳамда мусулмон ва христиан олами туташган ерда жой-
лашуви, уларнинг Европада олиб борган истилолари учун муҳим 
стратегик шароит яратди. Шундай истилочилик урушлари нати-
жасида Усмонийлар қўшинлари 1501 йили Дуррес шаҳрини (Аль-
бания), 1522 йили Родос шаҳрини (Греция), кейинчалик эса Эгей 
денгизидаги бир неча оролларни ва қалъаларни, 1571 йили Кипр 
оролини забт этдилар. XVI аср охирида венецияликлар Далмация-
даги денгизбўйи ҳудудларини, Ионна ва Крит оролларини ўзларида 
сақлаб қолишга муваффақ бўлдилар, хорват ва словения ерлари 
Габсбурглар ҳукмронлиги остида қолди. Усмоний султонларнинг 
олий ҳукмронлигини тан олган мустақил шаҳар-республика Ду-
бровник ҳамда Валахия ва Молдавия Усмонийларга йиллик товон 
тўлаб турадиган бўлдилар. Усмонийлар империясининг Болқондаги 
ҳарбий-сиёсий устунлиги, мунтазам кучли армиянинг мавжудли-
гига, Европада ўз истилоларини давом эттириш, кенгайтириш ва 
бўйсундирилган халқларни қаттиқ итоатда ушлаб туриш мақсадига 
қаратилган сиёсатни олиб борувчи ҳарбий-маъмурий аппаратнинг 
қатъи марказлаштирилганлигига асосланган эди.
Румели Усмонийлар давлатининг асосий ҳудудларидан би-
рига айланди. Чунки айнан шу ерда империя пойтахти Стамбул 
шаҳри, Усмоний султонларнинг эски қароргоҳи Эдирне (Адриано-
поль) ҳамда савдо марказлари ҳисобланган кўпгина бошқа йирик 
шаҳарлар – Салоники, Дуррес, Скопье, София, Сараево жойлашган 
эди.
Туркиянинг Болқон ярим оролида олиб борган сиёсатида 
болқон халқларини исломлаштириш муҳим ўрин эгаллайди. XVII 
асргача сақланиб келинган «қон билан тўланадиган солиқ», яъни 
бўйсундирилган халқлардан ўсмирларни саралаб олиш, ислом ди-
нига ўтказиш, кейинчалик султон мулкининг ҳимоячиларига ай-
лантириш ҳамда улар ичидан сарой аёнлари, яничарлар тайёрлаш 
болқон халқлари ҳаётида оғир из қолдирди. Бундан ташқари шаҳар 
ҳунармандлари ва савдогарлар орасидан кўплаб болқонликлар ўз 
мулклари, баъзан эса ҳатто ҳаётларини сақлаб қолиш учун ислом-
ни қабул қилганлар ҳам кўп эди. Бошқа диндагиларнинг (христи-
анлар, яҳудийлар) мусулмонлар билан тенг ҳуқуққа эга эмаслиги 
ҳам исломнинг зўрлик билан сингдирилиши учун шароит яратар-
ди. Мулкка эгалик ҳуқуқи ва солиқлар тизими ҳам шу мақсадга 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

288
йўналтирилган бўлиб, исломни қабул қилмаган аҳоли бундан жуда 
катта жабр тортарди.