Шуҳрат эргашев жаҳон тарихи (Янги давр. 1-қисм. Xvi–xviii асрлар)

Польша давлатининг тугатилиш босқичлари
1772 йили Россия, Пруссия, 
Австрия ўртасида Петер-
бург сулҳи имзоланди.
Шарқий Белорусия, Полоцк ва Ливония-
нинг Польшага қарашли қисми – Россияга, 
Галициянинг бир қисми – Австрияга, По-
морьенинг ва Буюк Польшанинг бир қисми 
– Пруссияга ўтди. 
1793 йили Россия Пруссия 
сулҳи имзоланди.
Белорус ва украин ерларининг катта қисми 
– Россияга, Гданьск, Торунь ва Буюк Поль-
шанинг қолган қисми – Пруссияга ўтди.
1795 йил Петербургда Рос-
сия Австрия Пруссия де-
кларацияси имзоланди.
Ғарбий Белорусия, Волинь ерлари ва Лит-
ва – Россияга, Марказий Польша Варшава 
шаҳри билан – Пруссияга, Кичик Поль-
ша – Австрияга ўтди.
1797 йил Россия Пруссия 
Австрия Петербург конвен-
циясини имзолади.
Речь Посполита давлат сифатида барҳам 
топди.
Иқтисодий ривожланиш. Ишлаб чиқарувчи кучларнинг заиф-
лиги Польшада баршчинанинг ўсишига олиб келди. XVIII аср би-
ринчи ярмидан поляк шаҳарларининг аграрлашув жараёни бош-
ланди. Аммо тўхтовсиз давом этган урушлар Польша иқтисодини 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

285
бутунлай издан чиқарди. Фақат XVIII аср иккинчи ярмига келиб, 
иқтисодга капиталистик муносабатларнинг кириб келиши натижа-
сида унда жонланиш юз берди. Ёлланма меҳнатга асосланган ма-
нуфактуралар борган сари салмоқли ўрин эгаллаб борди. Қишлоқ 
билан шаҳар ҳамда турли ҳудудлар ўртасидаги иқтисодий муно-
сабатларнинг кучайиши Польшада умуммиллий бозорнинг шак-
лланишига олиб келди. Бир қисм магнатлар ва шляхта ерга ишлов 
беришнинг такомиллашган усулларини қўллаш, қишлоқ хўжалик 
ускуналарини сотиб олиш, ёлланма меҳнатни қўллаш эвазига шак-
лланаётган капиталистик муносабатларга мослашиш учун ҳаракат 
қилдилар. Иқтисоднинг жонланиши ва мамлакатда хўжаликнинг 
тикланиши халқнинг илғор вакиллари ўртасида қолоқ давлат ту-
зумини ислоҳ қилиш ва шу орқали Польшани унга хавф солаётган 
ҳалокатдан сақлаб қолиш ҳақида ғояларни туғдирди.
Аммо XVIII асрда ҳам феодал-креспостной тузум ўз кучини 
сақлаб қолди. Фақат 1768 йили феодаллар ўз деҳқонларига нисба-
тан ўлим жазосини қўллаш ҳуқуқидан маҳрум қилинди.
XVIII аср 60 – 80-йилларида шаҳарлар ва ишлаб чиқаришнинг 
юксалиши бошланди, қатор мануфактуралар пайдо бўлди. Айниқса 
тўқимачилик саноати, ойна ишлаб чиқариш, безак буюмлари ясаш-
да сезиларли ўсиш юз берди, банклар ва кредит ташкилотлари пай-
до бўлди.