Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

lozim;

359

---

d)  neft  va  neft  mahsulotlarini  boshqa  yonilg'i  (vodorod  va  Quyosh 

energiyasi) bilan almashtirish lozim; vodorod yonganda atmosferaga zararli 

gazlar  chiqmaydi.

Aniqlanishicha,  0 ‘zbekiston  sharoitida  yilning  taxminan  300  kuni 

bulutsiz — quyoshli  bo'lar  ekan.  Demak,  Quyosh  energiyasidan  to'liq 

foydalanish  mumkin.

Hozirgi  kunda  mutaxassislar oldida turgan  asosiy muammolardan 

biri  vodorod  va  Quyosh  energiyasidan  keng  foydalanishni  ishlab 

chiqishdir.

1 2 1 - § .  T erm odinam ikaning  ikkinchi  qonuni

Issiqlik  mashinasi  isitkichdan  0 ,  issiqlik  m iqdorini olib,  issiqlik 

m iqdorining  Q, qismini sovitkichga berm asdan  ish bajara oladim i, 

degan savol tug‘ilishi  mumkin.  Boshqacha qilib aytganda  Q{ issiqlikni 

butunlay  ishga  aylantirish  m um kinm i?  Bu  savolga  javob  topish 

uchun  ideal gazning ixtiyoriy a->b—K->d—>a  siklini  ko‘z oldimizga 

keltiraylik  (197-  rasm).  Siklda  bajarilgan  ish  a  b  с  d  a  egri  chiziq 

bilan  chegaralangan  yuza  kattaligi  bilan  aniqlanadi.  Sovitkich 

bo'lm aganda  a->b->c  jaray o n n i  berkitish  (y a’ni  siklni  am alga 

oshirish)  uch un   c->b->a  teskari jarayon  bo'lishi  kerak  edi.  Lekin 

bunday  siklning  bajargan  ishi  nolga  teng  bo 'lad i  (bu  holda  abcda 

egri chiziq chegaralab turgan yuza bo'lm aydi).  D em ak,  isitkichdan 

olingan  (2,  issiqlikning  Q,  qism ini  sovitkichga  berish  A  ish  baja- 

rilishining  zaruriy  sharti  bo 'lad i.  B inobarin,  A  = Q ~ Q 2  ga  asosan 

A< Q ]  b o 'lad i,  y a ’ni  issiqlik  m ashinasi  b arch a  olingan  issiqlik 

miqdorini  butunlay  ishga aylantira olm aydi.  Tajriba va term odina- 

m ikadan  chiqarilgan  barcha  xulosalar  shuni  ko'rsatadiki,  faqat

ayni  shu  issiqlik  m ashinasigina  em as, 

balki  u m u m a n   h a r  q a n d a y   m a sh in a 

b unday qila olm as ekan.

Isitkichdan olinadigan hamma issiqlik 

m iq d o rin i  to ‘la  ishga  a yla n tira d ig a n 

m exa n izm   b o 'lish i  m u m k in   em as;  bu 

issiqlik  miqdorining  bir  qismi  sovitkichga 

be ri I ishi  kerak.

Bu  xulosa  term odinam ika  ikkinchi 

v 

qonuni ning asosiy ta ’riflaridan biri  hisob- 

197- rasm. 

lanadi.

---

Barcha  issiqlik  m iqdorini  ishga  aylantira  oladigan 

faraziy 

(xayoliy)  m exanizm   ik kin ch i  tur  abadiy  dvigatel  deb  ataladi. 

Bundan  foydalanib,  term odinam ikaning  ikkinchi  qonunini  yana 

shunday  t a ’riflash  m um kin:  ikkinchi  tur  abadiy  dvigatelni  qurish 

m um kin  emas.