Shopulatova nasiba umirovna said ahmad asarlarining leksik-stilistik

I BOB. LEKSIK BIRLIKLAR BADIIY ASAR TILI VA ADIB USLUBINI 

SHAKLLANTIRUVCHI VOSITA SIFATIDA 

Badiiy nutq obrazli va emotsional-ekspressiv ifodalilikka ega ekan, bunda 

tilning kommunikativ funksiyasi bilan emotsional-ekspressivlilik funksiyasi
qo’shilib ketadi. Shunday ekan, badiiy asarni idrok qilish til qurilishini anglash 
orqali amalga oshiriladi.
«Badiiy nutq stili avtorlarga asarning estetik ta’sirini kuchaytirish uchun 
tilning barcha leksik va grammatik vositalaridan ustalik bilan foydalanish,
tanlash, shuningdek, yangidan-yangi ifoda vositalari yaratish imkonini beradi».
1

Yozuvchilarning til vositalaridan foydalanishdagi individual ijodiy 

mahorati turlichadir. Badiiy asar tili va yozuvchi uslubini o’rganishda,

ko’pincha, leksik, frazeologik vositalar, badiiy tasvir vositalari, ijodkorning 
okkazional so’z va ibora yaratish mahorati kabi masalalar o’rganiladi
2
–yu, 

ularning fonetik va grammatik xususiyatlari e’tibordan chetda qoldiriladi. Lekin

Said Ahmad asarlari tahliliga jiddiy yondashilsa, tilning barcha sathlari uchun
ham boy poetik material bera olishi kuzatiladi.
Said Ahmad asarlari tahlili jarayonida leksik unsurlardan unumli
foydalanganligining guvohi bo’lamiz. Ayniqsa, uning so’z qo’llash san’ati
diqqatga sazovordir. 
Badiiy matnni lisoniy tahlil qilish jarayonida yozuvchining tildan
foydalanish mahoratini namoyon etadigan, emotsional – ekspressiv ifoda
semalari qabariq holda reallashgan leksik birliklarni aniqlash va ular
adibning badiiy –estetik maqsadiga qay darajada xizmat qilgani haqida
mulohaza yuritish talab qilinadi. Buning uchun badiiy asar tilidagi
ma’nodosh, shakldosh, zid ma’noli, ko’p ma’noli, tarixiy va arxaik
1
Shomaqsudov A. va boshqalar. O’zbek tili stilistikasi. 

–
T.,O’qituvchi, 1983. 

–
B.30.

2
Aliyev A.Yu. Abdulla Qodiriy «Obid ketmon» qissasining ba’zi til xususiyatlari//O’zbek tilshunosligining 

aktual masalalari.

–
T., 1985; O’zbek adabiy tili tarixidan materiallar.

–
T., 1986; Yo’ldoshev M. Cho’lpon 

badiiy til mahorati: Filol. fanlari nomzodi… diss. avtoref.
–
T., 2000; Normurodov R.U. Shukur Xolmirzayev 

asarlarining til xususiyatlari: Filol. fanlari nomzodi… diss. avtoref.

–

T., 2000.

---

17

so’zlar, yangi yasalmalar, shevaga oid so’zlar, chet va vulgar so’zlar
ajratib olinadi va asarga nima maqsad bilan olib kirilganligi izohlanadi.
1

1
Yo’ldoshev M. Badiiy matn va uning lingvopoetik tahlili asoslari. T. : “Fan”, 2006, 45b 

---

18