Шодиев Т. Ш., Ишназаров А. И., Алимов Р. Х. ИҚтисодий ўсишнинг математик

 
7.5. Лаг турлари 
Ижтимоий-иқтисодий
 
жараёнлар 
элементлари 
ўртасидаги 
ўзаро 
боғланишлар қоидаги кўра оний бўлмайди. Сабаб ва оқибатлар ўртасида, 

---

181 
маҳсулот ишлаб чиқариш ва ресурслар қўйилмалари ўртасида вақт оралиғи 
бўлади вқа у вақт лаги ёки вақт бўйича кечикиш деб аталади. 
Оддий лаг модели қуйидаги кўринишга эга: 
)
(



t
t
x
f
y
. 
Яна бир неоклассик назариясининг тушунчаларидан бири конвергенция 
ҳисобланади. Фараз қилайлик, икки давлатда ишлаб чикариш функцияси ўзаро 
тенг. Аммо, бир давлатда бошқа давлатга нисбатан капитал камроқ. Бу 
жараёнда ишлаб чиқаришнинг ўсиш суръатлари бой давлатларга нисбатан 
юқори бўлади, аммо худди шу жараённи биз бой давлатда ўтказган 
бўлганимизда, ўсиш суръатлари паст бўлади. Шунинг учун бой бўлмаган 
давлатда иқтисодий ўсиш суръати, бой давлатга нисбатан юқори бўлади. Бу 
назария абсолют конвергенция гипотезаси билан танилган. Бу гипотеза 
маълумотлар орқали исботланиши мумкин. 
Ишлаб чиқариш ҳажмини кўпайтиришга, воситаларнинг бир-бирига 
киритилган инвестиция кўрсаткичи хос бўлган давлатда мақсадга мувофиқ 
бўлади. Лекин, ўсиш суръати нафақат қўшимча ишлаб чиқариш воситалари 
билан, балки реал киритилган инвестициялар билан ҳам ифодаланади. 
Иқтисодий ўсиш паст бўлган давлатларда, иқтисодий ўсиш юқори бўлган 
давлатларга нисбатан инвестиция киритилса, ўсиш суръатлари юқори бўлади. 
Аммо, ривожланган мамлакатларда бунинг ўрнига кўпроқ инвестиция 
киритилиши мумкин ва натижада худди шу жараён ривожланиши паст бўлган 
давлатларда бўлса, ривожланган давлатларда ўсиш суръатлари юқори бўлиб 
қолаверади. Шунинг учун бой давлатлар, қашшоқ давлатларга нисбатан 
инвестиция кўпайтириш имконияти юқорироқ бўлади. Бу вазиятлардан бири 
ҳисобланиб – бу ерда бой давлатларда маблағни тўплаш нормаси юқорилиги 
сабабидир. 
Шу 
сабабдан 
абсолют 
конвергенциянинг 
дастлабки 
гипотезаларидан бири – бу иккала давлатларда ҳам маблағни тўплаш нормаси 
бир хиллигидир. Агар биз иккала давлатлардаги маблағни тўплаш нормасини 
бир-биридан фарқ қилганлигини инобатга олсак, у ҳолда неоклассик 
назариясига кўра буни тахминий конвергенция деб аташимиз мумкин. 

---

182