Шодиев Т. Ш., Ишназаров А. И., Алимов Р. Х. ИҚтисодий ўсишнинг математик

i
i
x
w
Index
индекси деб 
атади. Унда 
х
i
– i
турдаги кўрсаткичлар, 
w
i
– уларнинг торттирган ўлчови. Бу 
ҳисоб-китобларни амалга оширишда регрессион таҳлил ва эконометрик 
усулларни кўллаш мумкин. 
Асосий эконометрик моделлар ва назарий тортишувлар БАУН 
билимларни иқтисодий ўсишнинг етакчи омили деб ҳисоблайди, ёхуд классик 
моделларда капитал ва иш кучи асосий ҳисобланади. Билимларга таянган ўсиш 
товар ва хизматлар ишлаб чиқаришда билимларни самарали қўллашни тақозо 
этади ва бу ҳозирда жаҳондаги глобаллашув жараёнини англатади. Мачлап илк 
бор бу жараённи иқтисодиётнинг бош мия сектори деб атади ва кейинчалик 
Ромео уни эндоген ўсиш назариясини яратишда қўллади. Уларнинг фикрича 
инсон омили иқтисодиётда қўллаш мумкин бўлган иш кучининг маҳорати, 
билими, қобилияти ва тажрибасини англатади. ЯЎН га биноан иш кучининг 
билимлар савияси ўсиши юқори даромад олишнинг асосий омилидир. 
Айрим олимлар (масалан, Джоунс, 1999) юқоридаги гипотезаларга 
қўшилмаган ҳолда узоқ муддатли аҳоли жон бошига ҳисобланган ўсиш ҳеч 
қандай аҳамият касб этмайди, балки концентрация самараси ўринли деб 
ҳисоблайди. Вақт ўзгариши бўйича агар ишчи бир ишни бажариб борса, 
масштаб самараси юз беради ва унинг унумдорлиги ошади. Чжен ва Кие 
тадқиқотларида масштаб самараси амалда тасдиқланмаган. Дарҳақиқат, улар 
янги тараққий этаётган Осиё мамлакатларида ўртача ўтиш даражаси 8 фоиз 
бўлган ҳолатда ривожланган мамлакатларда ҳам ўсиш суръати юқори бўлмоғи 
лозим эди. Билимларга асосланган ўсиш назарияси бошқа мамлакатлар 
мисолида ҳам синаб кўрилган. Баъзи мамлакатларда билимлар узоқ муддатли 

---

169 
иқтисодий ўсишни таъминлаши тасдиқланмади. Балки, бу ўсиш айрим экзоген 
омиллар, масалан, аҳолининг ўсиши туфайли юз берган.
Ромернинг (1990) тадқиқотига биноан билимларнинг юксалиши, 
маржинал харажатлар нолга тенг бўлган ҳолда, барча иқтисодиётлар учун 
чекланмаган иқтисодий ўсиш имконини яратади. Одатда, юз бераётган 
глобаллашув 
жараёни 
барча 
мамлакатларни 
хомашёга 
асосланган 
иқтисодиётдан билимлар иқтисодиётига ўтиш орзусини уйғотмоқда.
Ўзбекистон Республикаси аҳолисининг моддий фаровонлигини ошириш 
стратегиясида яқин келажакда билимларга асосланган иқтисодиётга ўтиш 
мақсадида инсон капиталига катта сармоя сарфлаш мўлжалланган. Айтиш 
жоизки Ўзбекистон иқтисодиёти бу соҳада суст ўзгармоқда. Жаҳон банкининг 
маълумотларига кўра Ўзбекистон жаҳонда бу кўрсаткич бўйича 93 ўринда 
туради ва йиллик яхшиланиш суръати паст. Ўзбекистонда билимларга 
асосланган иқтисодиётни шакллантиришда қуйидагилар катта эътибор бериш 
зарур: 
- субсидиялар бериш ва янги ташкилотларни барпо этиш. Демак, 
технологик ривожланишни қўллаб-қувватлайдиган институтларни яратиш 
лозим; 
- таълим ва инновацион янгиликларни жадаллаштириш. Бу иккала 
элемент БАИИнинг асосий устунлари ҳисобланади. 
Иқтисодий ва институционал режим, таълим ва малакаларнинг 
шаклланиши, коммуникация инфратузилмаси ва инновация тизимлари, БАИИ 
нисбий кўрсаткич бўлиб, у тўртта индекснинг нормаллаштирилган 
кўрсаткичлар 0 дан 10 гача ўзгаради ва ҳар бир индивидуал ўзгарувчининг 
қанча аҳамиятли эканлигини инобатга олмайди.
Иккала сектор ишлаб чиқариш Кобба-Дуглас функцияларидаги 
боғлиқликка амал қилади. Товар ва хизматлар ишлаб чиқариш.
(1-
fL
)
Lt
l-
α
-
β
0<
α
<1, 0<
β
<1, 
α
+ 
β
<1,
(1)
 
Билимларни ишлаб чиқариш сектори 
A
t
=
fKKt
a
f
H
H
t
b
f
L
L
t
cAtθ
, 

---

170 
бу ерда 
1≥
α
≥0, 1≥
β
≥0, 1≥
c
≥0, 1≥
θ
≥0
(2)