Шодиев Т. Ш., Ишназаров А. И., Алимов Р. Х. ИҚтисодий ўсишнинг математик

8.5. Тренд моделларини тузишда ахборот технологияларидан
фойдаланиш 
Корреляцион, регрессион таҳлил ва динамик қаторларни таҳлил қилиш 
усуллари ишчи столида ишбилармон офис тизими ва унинг таркибида – 
Excel
нинг жадвал процессори мавжуд бўлган замонавий менежер-аналитикнинг 
муҳим кундалик қуроли бўлиб ҳисобланади. Тренд моделлари макроиқтисодий 
тенденцияларни таҳлил қилиш ва прогнозлашда менежмент ва маркетингда 
кенг қўлланилади ҳамда асосий омилларнинг ривожланишининг якуний 
натижаси вақт билан умумлаштирилган бўлади. 
Ривожланишнинг умумий тенденциясини ва унинг асосида прогнозлашни 
аниқлаш учун динамик қаторларнинг таҳлили деярли етарлидир. Лекин 
ўзгаришларни бошқариш (тезлатиш ёки секинроқ ривожланиш) учун 
кўрсаткичнинг ўзгаришига бевосита таъсир қилувчи ҳар хил кўп омилларнинг 
ҳақиқий таҳлили зарур. Бундай ҳолатларда корреляцион- регрессион таҳлил 
инструментлари ва “нима, агар” таҳлили ёрдам беради. 
Иккита омил ўртасидаги статистик боғланишда (ўзгарувчан миқдорлар 
ўртасида) уларнинг ҳар бири ўртача миқдорий вариацияга эгадир. Агар бундай 
вариация аломатларидан фақат биттасида бўлса ва бошқасининг қийматлари 
тасодифий вариацияга эга. Агар бундай вариация аломатлардан фақат 

---

198 
биттасида бўлса ва бошқасининг қийматлари қатъиян детерминирлашган бўлса, 
унда статистик (корреляцион) боғланиш ҳақида эмас, фақат регрессия ҳақида 
сўз юритиш мумкин.
Трендларнинг моҳияти ва асосий шакллари. 
Тренд деб, динамик 
қаторнинг ҳақиқий тенденциясини энг яхши тарзда аппроксимация 
(яқинлаштирувчи) қилувчи ўта оддий ва қулай тенглама шаклидаги тенденция 
ифодасига айтилади. 
Трендлар билан ишлашда 
Excel
нинг инструментал воситалари. 
Динамик қаторлар билан ишлашда электрон жадвалнинг кенг доирадаги 
воситаларидан фойдаланилади. Ушбу воситаларни ўрганишни енгиллаштириш 
учун технологик жараёндаги вазифалари бўйича ёрдамчи, оралиқ ва асосий 
турларга ажратиш мумкин. 
1. Ёрдамчи воситалар сонли қаторларни вақт даврларини тузишни 
тезлаштирадилар. 
Excel
дастурининг 
еттинчи 
версиясидан 
бошлаб 
корреляцион-регрессион таҳлил воситалари кенг қўлланилган. 
2. 
Excel
 - 
технологиянинг оралиқ воситалари албатта ишга туширилади ва 
кўрсаткич боғланиши 
XY
нинг чизмаларини вақтга нисбатан тузади. 
XY
нинг 
чизмаси - бу мустақил ахборот маҳсулоти ва айни пайтда (треднинг 
аналитиклиги нуқтаи-назаридан) - трендларни моделлаштириш воситаларидан 
фойдаланишда зарурий ярим фабрикатдир.