Шодиев акбар ашурович бухгалтерия ҳисобининг хусусиятлари

II.3.БУХГАЛТЕРИЯ ҲИСОБИ ҲИСОБВАРАҚЛАРИНИНГ РЕЖАСИ.

Корхоналарда хўжалик жараёнлари таъсири остида ҳисобот даври ичида жуда кўп хўжалик ишлари содир бўлади. Бухгалтерия ҳисоби ҳисобварақларида хўжалик маблағлари ва уларнинг манбалари ҳаракатларини акс эттирувчи хўжалик ишлари айрим кўрсаткичлари бўйича гуруҳлаштирилиб, улардаги ҳамма ўзгаришлар тухтовсиз ва тартиб билан акс эттириб борилади.

Ҳисобварақлар режаси бухгалтерия ҳисоби тизимидаги ахборотнинг умумий тузилишини, унинг хўжалик механизмига мувофиқ ҳолда иқтисодий тавсифини аниқлаб беради.
Бозор муносабатларига ўтиш натижасида ҳар хил мулкчилик шаклидаги корхоналарнинг ривожланиши, халқаро андозаларга мос бўлган ҳисоб тизими ва ҳисобварақлар режасини ишлаб чиқишни талаб қилади. Шу муносабат билан, Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг 2002 йил 9-сентябрдаги 103-сонли буйруғи билан Ўзбекистон Республикаси бухгалтерия ҳисобининг Миллий (21-БХМС) «Хўжалик юритувчи субъектларнинг молиявий-хўжалик фаолияти бухгалтерия ҳисоби ҳисобварақлар режаси ва уни қўллаш бўйича йурикнама»ни тасдиклади ва у Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги томонидан 2002 йил 23-октябрда 1181-сон билан қайд қилинди. Ушбу ҳисобварақлар тизими, бюджет муассасалари ва банклардан ташқари, мулк шаклларидан катъий назар барча хўжалик юритувчи субъектлар томонидан 2004 йил 1-январдан бошлаб ижро этилиши шарт. Янги ҳисобварақлар режаси жами бўлиб 249 та балансли ва 14 та балансдан ташқари ҳисобварақлардан иборат бўлиб, у молиявий ҳисоботларни тузишга мослаштирилган. Барча ҳисобварақлар олтита қисм бўйича тизимга келтирилган бўлиб, улар қуйидагилардан иборат:
I. Узоқ муддатли активлар;
II. Жорий активлар ;
III. Мажбуриятлар;
IV. Хусусий капитал;
V. Молиявий натижаларнинг шаклланиши ва ишлатилиши;
VI. Балансдан ташқари ҳисобварақлар.
Биринчи тўрт қисм ҳисобварақларнинг маълумотларига асосан молиявий ҳисоботнинг I-шаклига баланс тузилади. Бешинчи қисм «Молиявий натижаларни шаклланиши ва ишлатилиши» ҳисобварақларнинг маълумотларига асосан молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисобот (2-шакл) тузилади.
Ҳисобварақлар режасида барча ҳисобварақлар 9 бўлимда тизимга келтирилиб кўрсатилган:

1. 
   бўлим. Асосий воситалар, номоддий ва бошқа узоқ муддатли активлар;
   
2. 
   бўлим. Товар моддий заҳиралар;
   
3. 
   бўлим. Келгувси давр ҳаражатлари ва муддати узайтирилган ҳаражатлар-жорий қисми;
   
4. 
   бўлим. Олинадиган ҳисобварақлар-жорий қисми;
   
5. 
   бўлим. Пул маблағлари, қисқа муддатли инвестициялар ва бошқа жорий активлар;
   
6. 
   бўлим. Жорий мажбуриятлар;
   
7. 
   бўлим. Узоқ муддатли мажбуриятлар;
   
8. 
   бўлим. Капитал, тақсимланмаган фойда ва резервлар;
   
9. 
   бўлим. Даромадлар ва ҳаражатлар.
   

Биринчи бўлимдан саккизинчи бўлимгача бўлган ҳисобварақлар баланс тузилишига мос келса, 9-бўлим ҳисобварақлари молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисобот тузилишига мос келади.
Ҳисобварақлар режасининг биринчи қисми бир, иккинчи қисми тўрт, учинчи қисми икки, тўртинчи қисми бир ва бешинчи қисми бир бўлимдан иборат.
Янги ҳисобварақлар режасида ҳисобварақлар беш гуруҳга бўлиб кўрсатилган: