Shirinmiya o’simligini vegetativ ko’paytirish usullari. Reja: Kirish. I bob. Adabiyotlar sharhi. II bob. Asosiy qism

Oqsilsiz azotli birikmalar (aminokislotalar). Ma’lumki, o‘simliklarda
asosiy aminokislotalar 20 ta bo‘lib, yana 300 xildan ortiq aminokislotalar bor,
ularni tuzilishi aniqlangan. Bell (6) tomonidan Leguminosae turi o‘simliklaridan
ajratib olingan. Olim fikricha gomologik qatorlarda protonlar boshqa radikallar
bilan aralash masalan, aminokislotalar bir-biri bilan uglerod atomlari bilan
birikishlari mumkin. Ya’ni gomoserinlar ((OH(CH2)2(CH(NH2) COOH) serindan
hosil bo‘ladi, d-aminoadipinon (HOOC(CH2)2CH(NH2)COOH) kislota glutamin
kislotadan hosil bo‘ladi. Bunga o‘xshash misollarni glutamin kislotasini
proizvodilaridan: Y-metil, Y-etil, Y-oksi, Y-metil proivproizvodno, ularni bir
qismi Calgon C/W va boshqalar (1964). Archinin va kanavanin bir-birlariga
o‘xshash NH (NH2)CNHO(CH2) 2CH(NH2)COOH, shuningdek, lizin va Saminoetilsistein.

Kanovanin azotga boy bo‘lgan aminokislotalardan biri bo‘lib, legiminoza
oilasidagi azot to‘plovchilardan biridir. Bu modda dukkaklilarni ba’zi birlarida
ko‘p azot ushlaydi. Masalan, Kanavaliya ensiformis, undan o‘n olti gramm azot
borligi aniqlangan. Bu miqdor unib chiqish davrida kamayadi. Boshqa bir birikma
metilenglutann azotni tashuvchisi, uni miqdori ushbu azotni 95% ni tashkil etadi.
Ba’zi bir birikmalar zaharli hisoblanadi: latirogenlar – β – aminoprorionitril,
uning Y–glutamilpeptid Lathyrus (58) neyrotoksinlar-β-sianaolanin va uning γ-
glutamiliroizvodnie Y Vicia Sativa urug‘ida uchraydi. Dukkakli o‘simliklarning ba’zi turlarida 50-dan ortiq azotsiz aminokislotalar mavjud bo‘lib, ular hasharotlar hamda sut emizuvchilarga toksin ta’sir vilishi aniqlangan. Ba’zi ma’lumotlarga ko‘ra oqsilli aminoksilotalar substrat aminoatsil – TRNK sintez ro`lini o‘ynaydi. Pisum sativum o‘simligida D-asparagin va Dglutamin kislotasi hamda D-alanin topilgan.

Aminlar. Ma’lumki, biokimyoviy va fiziologik usullardan foydalanib,
mono-di va poliaminlar doimo aminokislotalardan dekarboksialash yo‘li bilan
hosil qilandi. Bu jarayon aldegidlarni aminlanishida ham hosil bo‘ladi. Ba’zan
aminlar alkaloidlarni predshestvenigi hisoblanadi. (68,69) misol uchun vicia faba
o‘simligida bir necha alifatik monoaminlarga ega: dimetilamin (alanin proizvodi)
dietilamin va n-propilamin (proizvod, γ-aminomaslyanoy kislotasi), n-geksilamin
va izobutilamin (proizvid volina), izoaminamin (lizin proizvod). Shuningdek, ba’zi
dukkaklilarda, masalan, Glycine max agmatin, lyupin Luteus Pisum sativum
kadaverin, vigna radiate metiladeno-zilgomonsistamin kabilar.

Ba’zi aminokislotalarga o‘xshab aminlar ham azot tuplanishiga qatnashadi.
Shuningdek, monoaminlar o‘zlariga xos hidlar bilan gullarni changlanishida
hasharot-ganglogilarni ham jalb etishadi. Poliaminlar o‘simlik o‘sishini
jadallashtiradi. Bu jarayon mineral oziqlanishga bog‘liq ekan. Masalan, kationlar
K+ va Mg++ yetishmasa aminlarni hosil qilishi ortadi. Aminlar nuklein kislotalar
bilan birgalikda qo‘shma spiral hosil qiladi. Umuman olganda aminlar oqsil
biosintezida faol qatnashadi. Aminlar ba’zan gullarda gullash fazasida hamda
rivojlanayotgan urug‘larda ham uchrab turadi.