Shermatov o’tkir ning Katta maktab yoshida rivojlanishning psixologik xususiyatlari

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI

OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
NIZOMIY NOMIDAGI TOSHKENT
DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
PEDAGOGIKA VA PSIXOLOGIYA FAKUL’TETI
204- GURUH TALABASI(sirtqi bo’lim)
SHERMATOV O’TKIR ning
Katta maktab yoshida rivojlanishning psixologik xususiyatlari
mavzusidagi
KURS ISHI
Tayyorladi:O’.Shermatov
Qabul qildi: SH.Xalikova

Toshkent-2022

Mundarija:


Kirish……………………………………… 7
I bob. Mavzuning adabiyotlardagi tahlili
1.1Katta maktab yoshi va o’spirinlik yoshi davri xususiyatlari……………18

2. 
   Katta maktab yoshidagi bolalarda shaxs xususiyatlarining shakllanishi…….22
   

II bob. Mavzuning emperik o’rganilishi.
2.1.Katta maktab yosh davrida shaxs shakllanishiга doir tadqiqotlarning mohiyati……………………………………………………….………………27
2.2 Katta maktab yoshi rivojlanishning umumiy xususiyatidir. Katta maktab yoshidagi o'quvchilarning psixologik xususiyatlari………………….33

Xulosa va tavsiyalar…………………………………………………35
Foydalanilgan adabiyotlar………………………………………….37


Kirish


Mavzuning dolzarbligi: Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ta’lim siyosatining muhim masalalaridan biri yosh avlodni har tomonlama barkamol insonlar qilib tarbiyalashdir. Albatta, barkamol inson deganda ma’naviy jihatdan yetuk o’z Vatanining tarixi buguni va kelajagi uchun qayg’uradigan, shuningdek jamiyatning iqtisodiy taraqqiyotiga o’z hissasini qo’shish ishtiyoqida yonib yashaydigan shaxsni tushunish bugungi kun talabiga mos keladi. Lekin ushbu tushunchaga tahliliy yondashilsa, uning naqadar serqirra murakkab va har tomonlama umuminsoniy qadriyatlarga mos kelishini idrok etish mumkin.
Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov ta’kidlaganidek: “Kelajakda O’zbekiston yuksak darajada taraqqiy etgan iqtisodi bilangina emas, balki bilimdon ma’naviy jihatdan yetuk farzandlari bilan faxrlanib kelishi lozim”. Darhaqiqat, O’zbekistonning kelajagi hozirgi kun yoshlari bo’lib, aqlan, ahloqan kamoloti muhimdir. Ayniqsa, ularni bilim cho’qqilarini, kasb malakalarini egallashlari, jamiyat faoliyatiga faol kirib borishlari, jamiyat taraqqiyotini harakatlantiruvchi kuchlari hisoblanadi. Ertangi kun davomchilari bo’lgan yoshlar nafaqat bilim cho’qqilarini egallabgina qolmasdan balki ularda fidoiylik, Vatanga sadoqat, insoniylik tuyg’ularini shakllantirishlari lozim.

XXI asr buyuk o’zgarishlar asri bo’layotganligiga hech shubxa yo’q. Bu o’zgarishlar eng avvalo inson tafakkurida uning fikrlash tarzida ro’y berayotganligi hech kimga sir emas. Tabiiyki, bu holat shaxs ma’naviyati va bu orqali jamiyatning ma’naviy qiyofasiga o’z tasirini ko’rsatmay qolmaydi. “Milliy g’oya birinchi navbatda yosh avlodni vatanparvarlik , el-yurtiga sadoqat ruhida tarbiyalash, ularning qalbiga insonparvarlik va odamiylik fazilatlarini singdirishdek oliyjanob ishlarimizda madadkor bo’lishi zarur”, deb alohida ta’kidlardilar. Bu vazifalar, birinchi navbatda kelajakning bunyodkorlari bo’lmish yosh avlodning bilim olish, yuqori malakali kadr bo’lib o’z xalqi va yurtiga sidqidildan hizmat qilish, ozod yurt ravnaqi va baxt saodati uchun halol mehnat qilishga o’rgatishni nazarda tutadi.

Bu o’rinda o’sib kelayotgan yosh avlodni ruhiyati qonunyatlarini o’rganuvchi yosh davrlar va pedagogik psixologiya fanining o’rni va ro’li benihoya kattadir. Yosh avlodni yangicha ta’lim standartlari asosida, jahon talablariga javob beruvchi mutahassislar qilib tarbiyalash uzluksiz ta’limning bir bo’g’ini bo’lgan maktabda tahsil olayotgan yoshlar maktab ta’limi va tarbiyasining o’rnini nixoyatda oshiradi. Bu ish esa o’zidan tashqari, atrofdagilar bilan bo’ladigan munosabatlarda eng ilg’or va vatan taraqqiyotiga hizmat qiluvchi fikrlarni omma ongiga singdirish kabi muhim vazifani bajarishga hizmat qiladi. “Avvalambor, yoshlarimizning iymon-e’tiqodini mustahkamlash, irodasini baquvvat qilish, ularni o’z mustaqil fikriga ega bo’lgan barkamol shaхslar etib tarbiyalash, maktab ta’lim – tarbiya ishlarining samarasini tashkil etadi,“ deb yuqori ishonch bilan aytishimiz mumkin.

Yurtboshimiz Sh.Mirziyoyevning “Yuqori sinflarda bolalar shaxs bo’lib,jamoa bo’lib shakillanadi.Ayni o’sha paytda ularni o’zlari o’rgangan muhitdan ajratib qo’ymaslik kerak.Bu yoshlarning ruhiyatiga ,davomatiga,oxir-oqibat ta’li-tarbiyasiga salbiy tasir qilishi mumkin.Shu bois ta’lim jarayonining uzluksizligini ta’minlash , o’quv dasturlarni takomillashtirish zarur”-deya takidlab o’tganligi ham ayni haqiqatdir.

Inson psixologiyasini bilish, o’z taraqqiyoti va iqtidorini tashkil etishni bilish, har qanday yosh davrida ham optimal tarzda ishga yaroqlilikni, turli o’zgarishlarga psixologik jihatdan tayyorlikni ta’minlash, yangicha fikrlash va tafakkur qilish, ro’y berayotgan jarayonlarni obektiv va to’g’ri idrok etish qobilyatini rivojlantirish muammosini ilgari surdi va bu ishlarni ta’limning kichik bog’inlarida amalga oshirish kerakligi ayon bo’lib qoldi. Shu sababli O’zbekiston respublikasining “Talim tog’risida”gi qonuni, “Kadrlar tayorlash milliy dasturi”da boshlang’ich sinf o’quvchilarining ta’lim-tarbiyasiga alohida ahamiyat berilganligi so’zimizning isboti bo’la oladi. Kadrlar tayorlash milliy dasturining asosiy tushunchalaridan biri- shaxs tushunchasi bo’lib, uning maqsadi ham mustaqil fikrlaydigan shaxsni tarbiyalashdir. Shaxsning xis-tuyg’ularini tarbiyalash, estetik va badiiy didni o’stirish, go’zallikka mehr uyg’otish insonparvar jamiyatning asosiy vazifalaridan biri bo’lib kelgan.
Boshlang’ich ta’limni qonun talablari darajasida tashkil etishda ta’limni boshqaruv organlari rahbarlari, o’qituvchilar ota –onalar va keng jamoatchilikning vazifalari belgilab qo’yilgan va ana shu talablar asosida vazifa qilib olingan . Bu o’z navbatida ,o’quvchilarning bilish faoliyatlarini rivojlantirishga yo’naltirilgan ilg’or pedagogik texnologiyalardan foydalanish , o’qituvchilarning ijodiy izlanish qobiliyatlarini rivojlantirish va amaliyotga moslashtirishni taqozo qiladi.
Shuningdek, boshlang’ich ta’lim konpensatsiyasida yetuk , ijtimoiylashgan , ma’naviy jihatdan shakllangan shaxsni yetishtirish masalasi ustuvor qilib qo’yilgan. Bunday maqsadga erishish uchun dastlab o’quvchilarning bilish faoliyatlarini rivojlantirishga ahamiyat berish lozim . Bunday faoliyat esa, atrof-muhit, tabiat va ijtimoiy hayotga nisbatan ongli yondoshuv natijasida rivojlanadi.
Katta maktab yoshi – litsey o’quvchilari (o’spirinlik davri 15-18 yosh). Bu davr o’spirinlarning ilk balog’atga yetgan davridir. Mazkur davrda jinsiy yetilish tugaydi. Ularda mustaqillik sezila boshlaydi. O’spirin yoshlar hayotga kelajak nuqtai nazaridan qaray boshlaydilar. Madaniy darajasini orttirishga intilish kuchaya boradi. his-tuyg’ularida ham o’zgarish yuz beradi. O’z-o’zlarini tarbiyalashga kirishadilar. Ideal tanlash va unga ergashish kuchayadi. Bu davrda ular o’rtasida munozaralar o’tkazish yaxshi natija beradi. O’spirinlar o’z guruhiga intiladi. Shuning uchun ham o’spirinning barcha intilishlari ma’lum maqsadga yo’naltirilgan bo’lishi zarur. Ularda o’quv fanlarini tanlashga nisbatan ehtiyoj kuchaya boradi
Boshlang’ich sinf o’quvchisining bilish faoliyatini rivojlantirish, ularning maylli-ehtiyojli, hissiy-ixtiyoriy, kognitiv sohalariga muntazam tarzda ta’sir o’tkazish orqali amalga oshadi. O’quvchilarni bilishga doir qiziqishlarini rivojlantirishdan ko’zda tutilgan asosiy maqsad ularda bilim olishga nisbatan ehtiyojni shakllantirish, qiziqishni uyg’otish, erkinlik tarzida o’z fikrlarini bayon etish, hamda fikriy faoliyat ko’nikmalarini shakllantirish va shu asosda yetuk shaxs qilib tarbiyalashdan iborat. Barkamol insonning shakllanishi uning kommunikativ qobiliyatlarining rivojllanishi, boshqalar bilan yaxshi munosabatlar o’rnatishi, jamiyat taraqqiyoti uchun baholi qudrat o’z hissasini qo’shib yashashi, shaxslararo munosabat qonunlarini bilishi va shu orqali jamiyatda o’zligini namoyon etishi ya’ni shaxs sifatida kamol topishi davlatimiz siyosatining ustuvor vazifalaridan biri hisoblanadi. SHu nuqtai nazardan olganda kichik maktab yoshidanoq bolalarning shaxs sifatida shakllanishini o’rganish mavzuning dolzarbligini ko’rsatib beradi.