Shaxsning kommunikativ funksiyalari. Ijtimoiy psixologik treningni tashkil etuvchi shaxs bilimdonligini oshirish muammosi Reja

Shaxsning kommunikativ funksiyalari. Ijtimoiy psixologik treningni tashkil etuvchi shaxs bilimdonligini oshirish muammosi
Reja:
1.Ijtimoiy psoxologik treningni tashkil etuvchilarni tayyorlash muammosi. Trener shaxsiga qo‘yiladigan talablar. Boshlovchi trenerning asosiy vazifalari.

2.IPT da samarali mulokotga erishish omillari.

3.Ijtimoiy psixologik faol uslublarni maxalliy sharoitlarda ko‘llash va mutaxassislar tayyorlashda ulardan foydalanish.

4.Ijtimoiy psixologik treningni tashkil etishning xududiy va milliy jixatlari.Ta’lim-tarbiya tizimida faol ijtimoiy psixologik tayyorlov usullaridan foydalanishning axamiyati.

5.Ijtimoiy psixologik bilimdonlik shaxs takdiri va saloxiyatini belgilovchi muxim omil ekanligi.

Perseptiv trening xam ijtimoiy psixologik treningning bir shakli bulib, u xam eng avvalo shaxsni uz-uzini tugri anglash va tushunish orkali boshkalarni tugrirok bilishga va ular bilan mos munosabatlar urnatishga karatadi. Ushbu trening turining asl moxiyati shundaki, unda ishtirok etuvchi shaxs avvalo uzidagi ayrim xissiyotlarni uygotish orkali uz kilmishlarini xolisona baxolash va shu orkali uzgalar ichki olamida ruy beradigan xissiy kechinmalarni anglash imkoniyatiga ega buladi, natijada uz-uzini mukammallashtirish dasturini ishlab chikadi. Persiptiv trening jarayonida ishtirok etuvchilar uzlari uzgalar kuz ungida kanday baxolanishlarini, uzgalar mavkeida turib, uzlariga tugri baxo berish va uz xulkiga uzgalardan beriladigan munosabatni xis kilishga muvaffak buladilar.

Ilmiy adabiyotlarda perseptiv trening ba’zan senzitiv trening xam deb ataladi. Zero, «senzitiv» trening ma’nosi – sezgirlikdir. YA’ni senzitiv trening mashgulotlarida odamning shaxslararo munosabatlarda namoyon buladigan xissiyotlarga sezgirligi oshadi.

Bu usul asrimizning 50–yillarida yuzaga kelgan bulib. U asosan pedagoglar, rejissorlar, psixoterapevtlar, psixologlar tomonidan turli mexnat jamoalari raxbarlarini ukitish va ulardagi kommunikativ kobiliyatlarni ustirishda kullanilgan mashgulotlarda ishtirokchilar «uzgalar oyok kiyimida yurish» vaziyatiga solinib, shu orkali ularda birovlar bilan mulokatga kirishganda extiyot bulish xissi va empatiya tarbiyalangan. Usulning muxim xususiyati shundaki, T-guruxni tashkil etishda shaxsiy faoliyatni yunaltirishda katnashchilarga maksimal darajada erkinlik beriladi. Bunda ishlatiladigan eng uziga xoslik shuki, uyin ishtirokchilariga oldindan nima bulishi xakida deyarli xech kanday ma’lumot berilmaydi. Uyin katnashchilari guyoki kommunikativ vakuum xolatiga tushiriladi. Shuning uchun xam bu jarayonning samarasiga «sinashlar» va «xatoliklar» vositasida erishiladi.

Shunday kilib, perseptiv treningda ishtirokchilar faoliyatida akliy (intellektual) jarayonlardan kura xissiyotlar, emotsiyalar muxim rol uynaydi.

Perseptiv treningni tashkil etish shartlari.

Mashgulotlar boshlanishidan avval ishtirokchilarga liderlik, motivatsiya, shaxslararo mulokot, guruxiy jarayonlar, shaxs tiplari xakida ma’ruzalar ukitiladi, amaliy mashgulotlar oldidan xar bir ishtirokchiga yozma matnlar berib chikiladi, ularda xam ma’ruzalarda kutarilgan muammolarga oid amaliy xulosalar va tavsiyalar mavjud buladi. Bularnig barchasi aslida umumiy «fon» rolini uynaydi va katnashchilarni uyinga ruxiy jixatdan tayyorlaydi.

Trening mashgulotlarida urtacha 6-15 kishi katnashadi va ular 2 sutkadan tortib to 4 xaftagacha davom etishi mumkin. Guruxda turli yosh va kasb vakillari bulishi mumkin, ular bir-birlarini tanimasliklari kerak. Odatda persiptiv trening biroz gayritabiiy sharoitlarda, M: maxsus trenirovka markazlarida, mexmonxonalarda, shaxar tashkarisida, saylgoxlarda utkaziladi. Lekin oxirgi yillarda kup joylarda tashkil kilinayotgan ana shunday treninglarda kasbi bir yoki bir biriga yakin kishilar guruxida xam utkazilmokda va u ijobiy natija beryapti. Odatda mashgulotlar sessiyalar deb ataladi va ularga ijtimoiy psixolog yoki amaliyotchi psixolog raxbarlik kiladi, lekin uning roli uziga xos xususiyatga ega buladi. YA’ni u ma’ruzalar ukishdan tashkari uzaro mulokatlar jarayonid «katalizator» sifatida guruxiy jarayonlarni faollashtirishga bevosita aralashishi va mulokotga tabiiy ishtirokchi sifatida kushilib turishi mumkin. Treningning asosiy talablaridan biri shuki, unda kundalik xayotda odatlanib kolingan mulokot tizimlari shaxsni xayotdagi mavkei yoki obrusiga e’tibor berishlari mavjud bulmaydi. Chunki ishtirokchilar erkin mulokot jarayonida uzlarini boshkalar tomonidan kanday idrok kilayotganliklarini anglashlari va shu orkali uzlarini idrok kilishga muyassar bulishlari kerak va bu narsa kupincha uyindan keyingi munozaralarda kurib chikiladi.

Perseptiv treningning 3 asosiy boskichi mavjud.

1. Kirishish boskichi. Bunda gurux a’zolari urtasida uzaro ilik munosabatlar urnatilishi, ularda ustanovkalar, karashlardan kutilish imkoniyati mavjud bulishi lozim. Shuning uchun bulsa kerak birinchi boskich «muzning erishi» xam deb ataladi.

2. Uzgarish boskichi. Bunda yangicha sifatlar va sabablar shakllanishi boshlanadi va gurux a’zolari bir-birlari bilan yaxshi munosabatlar urnatilganligi sababli bir birlaridan tortinmaydigan buladilar.

3. Mustaxkamlanish boskichi, obrazli aytilsa, bu boskich «muzning yana kayta kotishi» xam deyiladi. Bu gurux tan olgan va ma’kullangan, shaxs uchun manfaatli sifatlar mustaxkamlanadi va yangicha munosabatlar tizimi shakllanadi. Xosil bulgan tizim uzok muddat xotirada saklanadi.

Perseptiv treningning ishtirokchilari barcha boskichlardan utishlari shart va ularda kaysi boskichning kay darajada uzok kechishi gurux a’zolarining shaxsiy xoxishlari, xayotiy tajribalari va istaklariga boglik. M: kupincha birinchi boskichda mulokot ruy beradi va a’zolar munozaralar va uyinlar vositasida turli vaziyatlarga uzlarini kuyish orkali yangi karashlarni shakllantirishga kup vakt sarf kiladilar.

Perseptiv trening uyinlaridan biri – kur-kurona ishonch deb atalib,unga kura, ishtirokchilar 2 guruxga bulinadilar. 1-gurux a’zolarining kuzlari boglanadi va ularni bittama- bitta ikkinchi gurux a’zolari yetaklab, yul kursatib boradilar. Uyin 10 minutgacha davom etadi va bu davrda ishtirokchilar gaplashmaydilar. 10 minutdan sung rollar almashinadi, endi boshlovchi «kuzi ojiz» rolida buladi. Odatda 1-boskichda kuzi boglangan uz boshidan ogir kismatni kechirgani uchun xam sherigini yetaklashda kuprok extiyotkor bulib, kiynamay yetaklay boshlaydi. Kechirilgan xissiyot uyin tugagach, keng muxokama kilinadi. Bu uyinning ijtimoiy moxiyati shundaki, u orkali boshlik va buysunuvchi, nochor va baxtli odamlar toifalarining ruxiy kechinmalari taxlil kilinadi xamda xayotda tushkunlik yoki tajribasizlik tufayli nochor insonlarga kanday muomalada bulish kerakligi xakida xulosalar chikariladi.

Kupincha shunday uyinlarda ayrim shaxslar sira guruxga kushila olmaydilar, bu xam ularning jamiyatdagi mavkelari va odamlarga munosabatlarini yakkol nomoyon kiladi, masalan ana shunday uyinlarning birida bir raxbar xodim «Men xech kimga kushila olmayapman, meni gurux kabul kilmayaptiku?», - deb e’tirof etgan. Shunda gurux azolari: «Tugri, siz uzingizni guyoki oramizdagi aygokchiday tutyapsiz, uzingizni katta olmay, xamma katori tuting», - deb unga tanbex berishgan. Demak, usha boshlik ishda xam yangi xodimlar yoki yangi shaxslar bilan tez «til topishib» keta olmaydi, unda «subordina» kasali bor. Uyin mobaynida usha shaxsdagi ana shu illat tuzatilgan. Demak, senzitiv yoki perseptiv trening jarayonida gurux a’zolari urtasida doimiy «teskari aloka » ning bulishi katta axamiyatga ega. Chunki ishtirokchilar doimo turli vaziyatlarda uzining va uzgalarning xulk-atvorini kuzatishi konuniyatiga ega buladi va bunda shaxsning uziga xos sifatlari tarbiyalanadi. Umuman, sentiziv treningning ijtimoiy axamiyati shundaki, u birinchidan, uz-uzini va uzgalarni tushinish jarayonini tezlashtiradi va bunda shaxslararo idrok streotiplari taxlil kilinadi, ikkinchidan, guruxiy jarayonlarning uziga xos kirralarini xis kilish odatdagi kundalik mulokotda voz kechish mushkil bulgan «egoximoya» shablonlaridan kutilish imkonini beradi, uchinchidan, birovlarning dardini xis kilish, cuzlarini eshitish kobiliyatini ustiradi.

Turtinchidan, turli vaziyatlarda tugri va anik savollar berish, zarur bulsa, ularga uzi xam javob berish malakalari xosil buladi.

Beshinchidan, uzgalarni va uzini tankid kilish, mulokotning verbal va noverbal usullaridan samarali foydalanish va ularni uzlashtirish sodir buladi.

Bu usulni nazariy va amaliy jixatdan urganib chikkan AKSH olimi G.Smit uning kuyidagi turlarini aniklagan edi:

1. Kuzatuvchanlikka asoslangan senzitivlik. Bunda asosiy narsa, shaxsning kuzatuvchanlik kobiliyatiga asoslangan xolda nafakat uzining, balki boshkalarning xar bir xarakati, nutki, tana xarakatlari, mimikalari va boshka jixatlarini tashki tamondan bevosita idrok kilish va kuzatuv tajribasiga tayangan xolda uz xarakatlarini tuzatish imkoniyatini beruvchi fazilatlarga ega bulishdir. YA’ni insondagi bu sifatlar -kuzatuvchanlik kobiliyati shunday faol jarayonki, unda fakat kurish organlari orkali kayd kilingan tashki obyektlargina inobatga olinmay, balki bunda shaxs kurishni xoxlagan jixatlar xam ongda kayd etiladi. M: uzi yoktirgan odamda bevosita kayd etilmagan sifatlar xam e’tirof etilishi mumkin. Ayniksa, uz-uzini kuzatishga asoslangan introspektiv usul xam bunda katta rol uynaydi.

2. Nazariy sentizivlik. Bu shaxsning uzidagi goyalar, nazariy karashlarni uzgalarning xissiyotlari, fikrlari va xarakatlarini sharxlash va baxolash uchun ishlatish kobiliyatidir. M: shaxs tiplari xakidagi nazariy bilimlar bizga uzgalarni osonrok bilishga yordam beradi.

3. Nomotetik senzitivlik. Atamaning ma’nosi grekcha «konuniy urnatilgan» suzidan kelib chikadi, ya’ni, u yoki bu shaxsning uzini va uzgalarni bilish va ularning xulkiga baxo berish uchun usha shaxs mansub bulgan ijtimoiy gurux vakilining tipik fazilatlaridan foydalanish unga xos bulgan obraz xamda tushunchalarini ishlatish kobiliyati – nomotetik senzitivlikdir. Demak bunda shaxs uzini va uzgalarni anikrok baxolash uchun usha ijtimoiy gurux vakilining «umumlashtirilgan obrazidan foydalanadi.

4. Idiografik sentizivlik - «uziga xos» suzidan olingan bulib, nomotetikdan farkli ularok, u xar bir shaxsni uziga xos idrok kilish va shunday imkoniyatdan foydalanish kobiliyatidir. Bu kobiliyat «kaytarilmas, uziga xos » tushunchalaridan kelib chikadi.

Senzitivlikning barcha yukorida keltirilgan turlari, tabiiyki, aloxida-aloxida kullanilmaydi, amaliyotda esa uyinlarni tashkil etishda ularni barchasidan okilona foydalanishgina samara beradi. Shuning uchun xam ular xakidagi bilimlarga ega bulish, birinchi navbatda boshlovchi psixologlar uchun zarurdir.

Shunday kilib, agar ma’ruzalar tinglash jarayonida shaxs boshkalarning, umuman olganda uzlarini kanday tutishlari xakida tasavvurga ega bulsa, T-guruxlarda uyushtiriladigan mashgulotlarda u uzining jamiyatda tutgan urnini anglash, boshkalar tomonidan kanday idrok kilinayotganligini xis kilish, uzgalarning unga ta’siri kanday bulayotganini sezish imkoniyatiga ega buladi va shu orkali boshkalarga nisbatan munosabat tuzilish tizimini mukammallashtiradi.

Sinektika bu urinda inson tasavvurlarini yanada rivojlantirish usuli sifatida turli mutaxassislar shaxs karashlarini kayta taxlil kilish usuli sifatida kushimcha yordam beradi. M: bu urinda «Robinzon» uyinining uziga xos variantini taklif kilish mumkin.

Aytaylik, gurux, insonsiz orolga tushib kolgan, maksad, katta kayik yasash va orolni tark etish. Gurux a’zolari barcha yullar xakida fikrlashib, va nixoyat, 12 oy ichida shu oroldan chikib ketish dasturini ishlab chikadilar. Fikrlar, takliflar bajaruvchilar xakidagi fantastik obrazlar va yaxlit tizim guruxda kuplab shaxslararo muammolarni yul-yulakay xal kilishni talab kiladi, natijada odamlar bir-birlarini yanada yakindan bilib oladilar.

Ijtimoiy psixologik trening insonlar urtasidagi soglom munosabatlarning bulishiga erishishni maksad kilib kuyar ekan, uni utkazuvchi, uyushtiruvchi shaxs va uning uz ishini mukammal bilishi faoliyat samarasini ta’minlovchi asosiy omillardan biridir. Trening utkazuvchiga kuyiladigan asosiy shartlardan va talablardan biri shuki, u