Shavkat Mirziyoyev Kitob mutolaasi va bilim xazinasi Kitob mutolaasi donolar suhbatidan bahramand bo`lmoqdir, ularning bilim va fikrlar xazinasidan «dur-u gavharlar»

1-topshiriq:
a) matnni o‘qing;
b) matnga ijodiy yondashib so‘zlab bering.
2-topshiriq Quyidagi matnni tarjima qiling.
О КНИГАХ
Как велико было моё изумление когда я почувствовал, что почти каждая книга как бы открывает предо мною окно в новый неведомый мир, рассказывая мне о людях, чувствах, мыслях и отношениях, которых я не знал, не видел.
Чем больше я читал, тем более книги роднили меня с миром, тем, ярче, значительнее становилась для меня жизнь.
Нередко я плакал, читая, - так хорошо рассказывалось о людях, так милы и близки становились они.
3-topshiriq. Quyidagi maqollarni tarjima qiling va yod oling.
Yaxshi bilan yursang,
Yetarsan murodga.
Yomon bilan yursang,
Qolarsan uyatga.
Hasad qilma, havas qil.
Til - dil kaliti.
Tig‘ jarohati bitar,
Til jarohati bitmas.
Aybsiz do‘st izlagan do‘stsiz qolar.
Do‘st yig‘latar, dushman kuldirar.
Yaxshi odam yurt tuzar,
Yomon odam yurt buzar.
Do'stini yomonlagandan qoch.
Do‘st ming bo'lsa ham oz,
Dushman bir bo‘lsa ham ko‘p.
4-topshiriq Kutubxonachi bilan bo`lgan muloqatingizni bayon qiling. “Inistitutim kutubxonasi” to`g`risida matn yozing
5-topshiriq Siz yoqtirgan badiiy asar haqida gapirib bering.
6-topshiriq Dunyoning eng yirik kutubxonalari” mavzusida klaster tayyorlang




GRAMMATIK MAVZU


Erkin va turg‘un birikmalar. Frazeologik birliklarning turlari va uslubiy xususiyatlari.
Erkin va turg‘un birikmalar.

Erkin birikma – so‗z birikmasi

Turg‘un birikma – ibora (frazeologik birlik)
Erkin birikma – til birligi
Turg‘un birikma – lug‘aviy birlik
Nutqda fikr ifodalash uchun barqaror birikmaga ehtiyoj mavjud.
Masalan, kuchli hayron bo‘lib qolganlikni ta ’sirchan ifodalashuchun hayron bo'moq fe’li yetarli emas. Shunda barqaror birikma qo‘llanadi
. Og‘zi ochilib qoldi.Og‘zi ochilib qoldi - ibora. U ikki mustaqil so‘zdan iborat bo‘lib, nutqqacha tayyor holda kelgan. Nutqdan keyin ham ongimizda shu holicha turadi. Uning atash ma'nosi hayron bo'lmoq fe’lining atash ma’nosiga teng bo‘lsa-da, qo‘shimcha, ya’ni hissiy va uslubiy ma’nosi bilan farqlanadi.
0 ‘zbek tilida barqaror birikma sifatida maqol, matal, ibora e ’tirof etiladi. Tilsunoslikning barqaror birikmani o ‘rganuvchi bo‘limi paremiologiya (lotincha parema - “barqaror”, logos - ta’limot). uning lug‘atini tuzish bilan mashg‘ul bo`luvchi sohaparemiografiya (lotincha parema — “barqaror”, grapho — yozmoq) deyiladi.
Ikki yoki undan ortiq mustaqil so‘zning bir grammatik butunlik, ma’naviy yaxlitlik tashkil etib, murakkab tushuncha yoki tugal fikrni ifodalaydigan so‘z boglanishi erkin bog‘lanish deyiladi. So‘z birikmasi va gap erkin birikmaga kiradi. Chunki so‘z birikmasi va gap nutq jarayonida hosil qilinadi.
Ikki va undan ortiq so‘zning qotib qolib, nutqda tayyor holda ishlatiladigan bog‘lanishni barqaror, turg‘un bogla'nishi tashkil qiiadi.
Barqaror birikma qo‘shma so‘z va so‘z birikmasidan quyidagi xususiyati bilan farq qiiadi:
I . Barqaror birikmada birdan ortiq so‘z birikib ko'chma ma’no
ifodalaydi.
• 2. Barqaror birikmani tashkil etgan barcha so‘z shu gap tarkibida butunligicha bir bo‘lak yoki bir gap vazifasida keladi.
3. Barqaror birikmaning tarkibiy qismi qat’iy bir qolipga kirgan bo‘ladi.
Demak, alohida rasmiylashgan, tarkibining barqarorlgi bilan ajralib turadigan, yaxlitligicha qo‘llanish xususiyatiga ega, tayyor holda mavjud, obrazli, jozibali, ma’no jihatdan shakllangan so‘z bog‘lanmasi barqaror birikma deyiladi.
Barqaror birikmani “buzish” - unga so‘z kiritish, almashtirish, olib tashlash mumkin emas.
Ikki va undan ortiq so’zlarning barqaror munosabatidan tashkil topgan, nutq jarayoniga tayyor olib kiriluvchi, til egalari xotirasida imkoniyat darajasida mavjud bo’lgan til birliklari barqaror birikmalar deyiladi. (!)
Tarkibidagi so‗zlarning ma‘nolari va grammatik jihati birikib umumiy ko`chma ma‘no beruvchi iboralar turgg`un birikmalar deb ataladi: ko`kka ko`tarmoq (maqtamoq), eti suyakka yopishgan (ozgg`in), yuragi orqasiga tortmoq (qo`rqmoq) kabi.
Iboralarning o‗ziga xosliklari:
Barqaror birikmalarning eng xarakterli belgilari quyidagilar:

1. 
   Nutq jarayoniga qadar tilda mavjudlik: nutqqa tayyor holda olib kiriladi.
   
2. 
   Ma’no butunligi.
   
3. 
   Tuzilishi va tarkibining barqarorligi.
   

Barqaror birikmalardan o’rinli foydalanish nutq go’zalligini ta’minlaydi, shuning uchun ular nutqimiz ko’rki hisoblanadi.
Barqaror birikmalarni o’rganuvchi tilshunoslik bo’limi paremiologiya (lot. Parema – “barqaror”, logos “ta’limot”), barqaror birikmalar lug’atini tuzish muommolarini o’rganuvchi bo’lim esa paremiografiya (lot. Parema “barqaror”, grafho “yozmoq”) sanaladi.
Barqaror birikmalarga quyidagilar kiradi:
1.Frazeologizmlar (iboralar)
2.Maqol va matallar
3.Hikmatli so’zlar (aforizmlar)