Sharq tillari

َٔػ ذهٝ ٌَُ 
 ٢ك َظ ٝ خ٤ؾزُا كوك ٚز٤٤ؾك . ٚؼٓ لؽا لا .ٚٗبزَث ٢ك َـززْ٣ ٞٛ مبك ػبجُٖا ٢ك ٢جؽبٕ ٢ُا ذئع
 

---

123 
 َٔؼُا ذهٝ ٢ك حهب٣يُا هاوٙا ذكوػ بٔٗا ، لا : لائبه َْزثبك . حهب٣يُا ةكا َٛبغُ يٗا .ِٚٔػ
 
٢ك انفا ذ٤وجك
 
 َوؽ ٕبٓيُا ٝ َٔػ حب٤ؾُا ٕا . ٕبٓيُا ٢ِػ ٓوؾُا ِْؼزر يِؼُ . ِٚٔػ
 ٝ ٚ٤ِػ ْ٤ه ٕبَٗلاا
 ٢ِػ هبَٔز٘ك خ٤ْؼُا ٢٘ئع ٝ ٢ِ٘قك . ٚٓٞ٣ ؽوك لوك ٙلؿ ٢ُا ٚٓٞ٣ َٔػ وفا ٖٓ ٝ . لأػ ذهٝ ٌَُ ٕا
 ٢ٗاو٣ لا ٚٗأً ِٚـّ ٢ُا كبػ ٝ ٢ٗبزَث ٢ك ؤوُا ءٞٙ
 
 .كالؾُا فَٞ٣
 
 
دبًِٔ 
ٓوؽ\hirsun\-saqlamoq 
َظ\zolla\-davom etmoq 
َْزثا\ibtasama\-kulmoq 
ْ٤ه\qoyyimun\-boshqaruvchi 
وٓبَر\tasamaro\-suhbatlashmoq 
 
BO'LMOQ VA DAVOM ETMOQ FE'LLARI (34-dars
) 
Bularga ٕبً \kaana\ va uning opa-singillari kiradi (ko‟makchi fe‟llar);
هبٕ \soro\, ؼجٕا\asbaha\,ٌٓا\amsi\, دبث\baata\-aylanmoq, bo‟lmoq; ػوث بٓ \ma 
bariha\, 
ّاك بٓ \ma dama\, ٍاى بٓ\ma zaala\, ٢زك بٓ\ma fatiy‟a\ ,
يلٗا بٓ \ma 
anfakka\-to‟xtatmay 
davom ettirmoq, 
َظ\zolla\-qolmoq,davom ettirmoq; 
ٌ٤ُ\laysa\-emas, yo‟q. Bulardan ko‟proq ishlatiladigani ٕبً \kaana\-bo‟lmoq 
fe‟lidir. Bu fe‟llarning hammasi ismiy gaplarda bo‟g‟lovchi vazifasini o‟taydi.Bu 
fe‟llardan keyin kelgan ismiy kesim tushum kelishigining shaklida bo‟ladi. 
له\qod\ فٍٞ\savfa\ yuklamalari fe‟llarga aniqlik kiritish uchun ishlatiladi. 
ٕبً\kana\ mustaqil fe‟llarning hozirgi-kelasi zamon shaklida kelganda o‟tgan 
zamonda uzoq davom etganligini va ko‟p marotaba bo‟lganligini ifogalaydi. 
Ko‟pincha bo‟lib o‟tgan voqe‟alarni hikoya qilish uchun ishlatiladi.Masalan; 
تزً \kataba\-u yozar edi (bir marta) 
تزٌ٣ ٕبً \kaana yaktubu\-u yozar edi (ko‟p vaqt, bir necha marta) 

---

124 
تزٌ٣ ػوث بٓ\ma bariha yaktubu\-u yozishdan to‟xtamas edi. 
1) 
ko‟makchi fe‟llar va mustaqil fe‟llar bir-biri bilan yonma-yon yoki alohida 
kelishi ham mumkin.Masalan; ٕٞ٘لُا ٙنٛ ٘ؼث ٕٝوٌ٘٣ اٞٗبً ٝ\va kanuu yunkiruna 
ba‟zo hazihi l-funun\-Ular ba‟zi fanlarni inkor qilar edi.
ا ٢ك ٕبً ٝ
هٞصأُٔا ٍٞوُا انٛ وٌ٘٣ ٢ٙبُٔ
\va kana fi l-maziy yunkiru haza l-qovla l-ma‟sur\
-
U ilgari bu maqolni inkor qilar edi. 
Agar ularni ega ajratib tursa, mustaqil fe‟l ega bilan jinsda, sonda 
moslashadi.Masalan; 
كٝوُْاٝ ُْلاا ٝ وػنُا ن٣وث ٕبهوجر ٙب٘٤ػ ذٗبً\-kanat a‟ynahu tabruqoni bariqo z-zu‟ri va l-
alami va sh-shurudi\-Uning ko‟zlari parishonxotirlik, alam va dahshat bilan 
chaqnab turar edi. 
له\qod\ yuklamasi bilan kelgan bunday murakkab fe‟llar o‟tgan zamonda 
harakatning uzoq davom etib tugaganligini bildiradi.Masalan: 
. دلاغُٔاٝ قؾُٖا ٙنٛ ٢ك تزٌ٣ َظ لوك \fa qod zolla yaktubu fi hazihi s-suhufi va l-
majallati\-Va u, bu jurnal va gazetalarga yozishni davom etar edi; 
2)ko‟makchi fe‟l ham mustaqil fe‟l ham hozirgi-kelasi zamon shaklida kelishi 
mumkin.Bunday murakkab fe‟l harakatni ilgari doim bo‟lganligini va 
gapirulguncha harakat bo‟layotganligini bildiradi.Masalan; 
-
ؼَُا ىاٞع ٚٗا ْؿه خِؾُ٘بً َٔؼ٣ ٍاي٣ لا
ج
ٖ٤
\la yazalu ya‟malu ka n-nahlati rog‟ma 
annahu javaza s-sab‟ ina\-Uniing yoshi yetmishga yetsa ham xuddi asal- arigek 
ishlayapti. 
3)ikki fe‟l ham له \qod\ yuklamasi bilan o‟tgan zamon shaklida kelishi 
mumkin.Masalan; ٕبً\kana kataba\ yoki
تزً له ٕبً \kana 
qod 
kataba\ 
ko‟rinishida bo‟ladi.Bunday murakkab fe‟llar harakatni hozirgina o‟tgan zamonda 
bo‟lganligini yoki birorta harakatdan oldin bo‟lganligini ifodalaydi.Masalan;
له ٕبً
ٚجؽبٕ كٞؼ٣ ٢زؽ ٍيُ٘ٔا ّبٓا ٜثاو٣ ٕا هوه\kana qod qorroro an yurobito amama l-manzili 
hatta ya‟uda sohibuhu\-U uyning egasi kelguncha uyning oldida joylashishni qaror 
qilib bo‟ldi. 
4)yana mustaqil fe‟llarni
له\qod\ yuklamasi bilan o‟tgan zamonda, 
ko‟makchi fe‟llar, hozirgi-kelasi zamon shaklida kelishi ham mumkin. 
له ٌٕٞ٣

---

125 
تزً\yakunu qod kataba\ shaklida.Bunday fe‟llar harakatni kelajakda biror 
voqe‟a(harakat)dan so‟ng bo‟lishini ifodalaydi; 
ٌٕٞٗٞ٣ ٖ٣نُا ىكلاٝا ٝ يزعٝى يؼٓ ٝ خٛيُِ٘ دبٗاٞ٤ؾُا خو٣لؽ ٢ُا طوقزك .... ّاٞػلاا ؤر ٝ
.... اٝو٤َ٣ ٕا ٝ اٌِٞٔز٣ ٕا اٞػبطٍا ٝ اٝوجً له
va tamarru l-a‟vamu…fatahruju ila hadiqotil-hayvonoti lin-nuzhati va 
ma‟aka zavjatuka va avladuka allazina yakununa qod kaburuu va stato‟uu an 
yatakallamuu va an yasiru.
Va yillar o‟tadiki, sen, farzandlaring va zavjang bilan hayvonot bog‟iga 
borasan, ular katta bo‟lgan bo‟lishadi va sen bilan gaplasha olishadi. 
Mashq ishlash.Matnni ko‟chiring va o‟zbek tiliga o‟giring.