Sharq tillari

 Tasdiqlayman 
Kafedra mudiri____________ 
DASTUR BAJARILIHSINING KALENDARLI REJASI 
(ma‟ruza, 
laborotoriya,
amaliyot mashg‟ulotlari) 
Fakultet 
O’zbek tili va adabioti
4 kurslar Akademik guruh____ 
Fanning nomi 
Arab tili_
Maslaxat va amaliy mashg‟ulotlarni olib boradi 
 Jo’rayev J
№ 
Mashg‟ulo
t turi 
Mavzular mazmuni 
Aj-n 
soat 
Bajarilganligi 
haqida ma‟lumot
O‟qituvc
hining 
imzosi 
Oy va 
kun 
soatlar 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
1 
L 
Emas fe‟lini o‟tgan zamonda tuslanishi 
2 
2 
2 
A 
Fe‟l. O‟tgan zamon fe‟li 
2 
2 
3 
B 
Matn ustida ishlash 
2 
2 
4 
O 
Fe‟lning xozirgi kelasi zamoni. 
2 
2 
5 
R 
Gapning uyushuq bo‟laklari 
2 
2 
6 
O 
Fe‟lning II-V boblari 
2 
2 
7 
T 
Matn ustida ishlash 
2 
2 
8 
O 
Hollar 
2 
2 
9 
R 
Shart mayillari 
2 
2 
10 
I 
Fe‟lning IV bobi 
2 
2 
11 
Y 
Buyruq mayili 
2 
2 
12 
A 
Fe‟lning III-VI bobi 
2 
2 
13 
Istak mayli 
2 
2 
14 
Matn ustida ishlash 
2 
2 

---

24 
15 
Sifatdosh
2 
2 
16 
Egaga ta‟sir qiluvchi yuklamalar 
2 
2 
17 
Son kategoriyasi
2 
2 
18 
L 
Yaxlit o‟nliklar 
2 
2 
19 
Matn ustida ishlash 
2 
2 
20 
A 
Fe‟lning VII-VIII bobi 
2 
2 
21 
B 
Matn ustida ishlash 
2 
2 
22 
O 
Felnin IX-X boblari 
2 
2 
23 
R 
Taqvim kunlari va yilni ifodalash 
2 
2 
24 
O 
Ikkilangan fe‟llar 
2 
2 
25 
T 
O‟rin va paytnomlari 
2 
2 
26 
O 
Matn ustida ishlash 
2 
2 
27 
R 
Sifatning qiyosiy va ortirma darajalari 
2 
2 
28 
I 
Matn ustida ishlash 
2 
29 
Y 
Istisnolikni ifodalovchi yuklamalar 
2 
2 
`30 
Illatli fe‟llar 
2 
2 
31 
“Boshlamoq” mazmunini anglatuvchi 
fe‟llar 
2 
2 
32 
Matn ustida ishlash 
2 
2 
O‟qituvchi _____________________________________ 
(imzo)
 

---

25 
Tasdiqlayman 
Kafedra mudiri____________ 
“ ”__________________ 
 DASTUR BAJARILIHSINING KALENDARLI REJASI 
(ma‟ruza, 
laborotoriya,
amaliyot mashg‟ulotlari) 
Fakultet 
O’zbek fil fakulteti
3 kurslar Akademik guruh____ 
Fanning nomi 
Arab tili_
Maslaxat va amaliy mashg‟ulotlarni olib boradi 
 Jo’rayev J
№ 
Mashg‟ulo
t turi 
Mavzular mazmuni 
Aj-n 
soat 
Bajarilganligi 
haqida ma‟lumot
O‟qituvc
hining 
imzosi 
Oy va 
kun 
soatlar 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
1 
L 
Kirish. Arab alifbosi 
2 
2 
2 
A 
Unli va undosh tovushlar
2 
2 
3 
B 
Harakatlar 
2 
2 
4 
O 
Hamzai vasliya va hamza undohsi 
2 
2 
5 
R 
So‟z turkumlari 
2 
2 
6 
O 
O‟zak va o‟zakli undoshlar 
2 
2 
7 
T 
Matn ustida ishlash 
2 
2 
8 
O 
Sodda gaplar .Matn ustida ishlash 
2 
2 
9 
R 
So‟roq gaplar .Matn ustida ishlash 
2 
2 
10 
I 
Otlarda jins kategoriyasi 
2 
2 
11 
Y 
Matn ustida ishlash 
2 
2 
12 
A 
Aniqlik va noaniqlik kategoriyasi 
2 
2 
13 
Matn ustida ishlash 
2 
2 
14 
Son kategoriyasi.To‟g‟ri ko‟plik 
2 
2 
15 
Siniq ko‟pliklar 
2 
2 

---

26 
16 
Matn ustida ishlash 
2 
2 
17 
Olmoshlar. Matn ustida ishlash 
2 
2 
18 
L 
Aniqlovchi. Matn ustida ishlash 
2 
2 
19 
Tub sifatlar. Matn ustida ishlash 
2 
2 
20 
A 
Nisbiy sifatlar 
2 
2 
21 
B 
Matn ustida ishlash 
2 
2 
22 
O 
Matn ustida ishlash 
2 
2 
23 
R 
Otlarning turlanishi 
2 
2 
24 
O 
Ko‟makchilar bilan keluvchi ot kesim 
2 
2 
25 
T 
Matn ustida ishlash 
2 
2 
26 
O 
Old ko‟makchilar 
2 
2 
27 
R 
Mosloshuv qoidasi 
2 
2 
Matn ustida ishlash 
28 
I 
Izofa 
2 
2 
29 
Y 
Birikma olmoshlari 
2 
2 
`30 
Matn.Mashq bajarish 
2 
2 
31 
Emas fe‟lini o‟tgan zamonda tuslanishi 
2 
2 
32 
Matn ustida ishlash 
2 
2 
33 
Bo‟lmoq fe‟lini o‟tgan zamonda tuslanishi 2 
2 
34 
Matn ustida ishlash 
2 
2 
35 
Old ko‟makchilar bilan keluvchi birikma 
olmoshlari 
2 
2 
36 
Matn ustida ishlash 
2 
2 
37 
Otilgam mavzularni takrorlash va yakunlash 
2 
2 

---

27 
 
O’ZBEKISTON RESPUBLIRASI XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI 
ABDULLA QODIRIY NOMIDAGI JIZZAX DPI 
O’ZBEK TILI VA UNI O’QITISH USLUBIYATI 
KAFEDRASI 
خ٤ثوؼُا خـُِا
SHARQ TILLARI
ARAB TILI
( fani labarotoriya mashg‟ulotlari ishlanmasi) 

---

28 
JIZZAX-2012
Tuzuvchi: f.f.n. J.Jo’rayev
Mas‟ul muharrir: 
f.f.doktori, professor S. Hasanov 
Muharrir: 
S.Abduvoitov 
Taqrizchilar: 
f.f.n.dotsentlar.B.Fayzullayev 
[J.Lapasov.] 
D.Soatova 

---

29 
Arab tili. Jizzax JDPI 2007.-90b 
ANNOTATSIYA 
Arab tili hozirgi vaqtda somiy tillar guruhi ichida eng ko‟p tarqalgan 
tillardan bo‟lib u janubiy shahobchalarga qaraydi. 
Arab tili uch bosqichga ega. 
1. 
َQadimgi adabiy arab tili. 
2.Klassik adabiy arab tili. 
3.Zamonaviy adabiy arab tili. 
Klassik adabiy arab tili Sharq mamlakatlari tilinining rivojiga e‟tiborli 
darajada hissasini qo‟shgan. Klassik adabiy arab tilining merosi Qur‟on 
hisoblanadi. Arab tilidan beriladigan bilimlar eski o‟zbek tiliga arab tilidan 
o‟zlashgan so‟zlarni va mumtoz she‟riyat janrlaridagi arabiy so‟z va iboralarni 
tahlil qilishga imkon beradi. Shu bilan birga eski o‟zbek yozuvidan olgan bilimini 
mustahkamlash va qo‟lyozma manbalarni o‟qiy olish imkonini beradi. 
Ushbu o‟quv-uslubiy qo‟llanma o‟zbek filologiyasi hamda tarix ixtisosligi 
talabalariga mo‟ljallangan. Arab tilining o‟ziga xos grammatik xususyatlari bu 
tilning fonetik va morfologik qurulishini o‟zbek tiliga qiyoslab o'rganish ko‟zda 
tutilgan.
 
O’quv-uslubiy qo’llanma Abdulla Qodiriy nomidaqi JDPI Ilmiy 
Kengasining 2007 dagi 5 -sonli qarori bilan nashrga tavsiya etildi.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

30 
KIRISH
Arab tili
«somiy
» tillar guruhiga kiradi. Arab tilining adabiy shakli islom
dini paydo bo‟lmasdan oldingi davrga to‟g‟ri keladi. Biroq uning grammatik va 
talaffuz qoidalari faqatgina IX-XIII asrlarda ishlab chiqilgan. 
Aynan mana shu davrga kelib arab tilining filologlari tamonidan folklor va 
badaviylarning poeziyasi va grammatikasi, leksikollogiasi, she'riyat qonun 
goidalari ishlab chigilgan. Bir necha asrlar davomida mana shu klassik adabiy arab 
tilida o‟sha zamonning boy bilimlari asosida ko‟p ilmiy asarlar yozildi.
Arab davlatlarining kengayishi natijasida arab tili o‟zining qadimiy 
vatanidan ham tashqariga yoyilib katta joyni egalladi.U Yaqin va Uzoq sharq, 
Shimoliy Afrika mamlakatlarigacha tarqadi. Klassik adabiy arab tili ko‟p vaqtlar 
Sharqiy Osiyo mamlakatlarida halqaro aloqa til bo‟lib kelgan.Dunyo fani ravnaqiga 
chuqur iz qoldirgan buyuk bobolarimiz Abu Rayhon Beruniy, Ahmad al-
Farg‟oniy, Marg‟inoniy, Ibn Sinolar Muhammad Xorazmiy, Mahmud 
Zamaxshariylar bu tilda ilmiy asarlar yozganlar. 
Klassik adabiy arab tili shakllanayotgan vaqtda Arabistonda adabiy arab 
tilidan farq qilgan ko‟pchilk arab qabilalarining dialekti va so‟zlashuvi mavjud 
bo‟lgan. Keyinchalik tarixiy sabablarga ko‟ra badiiy klassik til o‟zgarmasdan keldi, 
lekin shu bilan birga xalqlarning so‟zlashuv dialektikasi o‟zgarib, tillarning 
umumiy qoidasi bilan birga rivojlanib bordi. Vaqt o‟tishi bilan dialektika va adabiy 
til o‟rtasida farq chuqurlashib ketdi. Natijada bizning vaqtga kelib klassik adabiy 
arab tili oddiy bilimsiz arab uchun tushunarsiz bo‟lib qoldi (ya‟ni faqat o‟zining 
shevasida gaplashuvchilar uchun).Bir tamondan hozirgi zamon adabiy arab tili 
dialektikasi hududiy jihatdan uzoq bo‟lganlihgi uchun ular fonetikada, leksikada
va grammatikada bir-biridan farq qiladi.Hozirgi vaqtga kelib ba‟zi bir arab 
dialektlari mustaqil tilga aylanib qolgan. 
Hozirgi zamon adabiy arab tiliga kelsak, u klassik tilning yangi shakli bo‟lib, 
uning rivojlanishi yangi tarixiy sharoitlarga to‟g‟ri keladi.U XIX asrga kelib, 
avvalo matbuot va publisistika uchun xizmat qilib so‟ngra esa yangi adabiy arab 
tili sifatidа shakllandi.Shu bilan birga Evropa tillaridan ko‟p so‟zlar o‟zlashtirildi: 
Hozirgi zamon arab tili quyidagi davlatlar uchun davlat tili hisoblanadi Suriya, Iroq 

---

31 
, Livan, Saudiya Arabistoni, Yaman, Liviya, Jazoir, Marokash, Sudan, Iordaniya, 
Tunis, Misr va boshqa davlatlar.