Sharq tillari

SO’Z TUZILISHI 
O’zak va o’zak undoshlari
Arab tilida so‟zning o‟zagi faqat undosh tovushlardan iborat bo‟ladi va ular 
so‟zlarga skilet vazifasini o‟taydi.So‟zninig o‟zagi birlamchi ma‟noni 
beradi.So‟zdagi unli tovushlarning o‟rnini o‟zgartirib, boshqa ma‟nodagi so‟zlar 
hosil qilinadi. Ichki fleksiya orqali so‟zlarni yasash arab morfologiyasining asosiy 
xususiyatlridan hisoblanadi.Masalan:
\ktb\ تزً o‟zagi yozmoq ma‟nosini beradi.Mana shu o‟zakning unli 
tovushlarining o‟rnini o‟zgartirib xar xil so‟zlarni hosil qilish mumkin.Shu bilan 
birga ularning hammasida umumiy ma‟noni ko‟rish mumkin. 
kataba
تزً u yozdi
kutiba تزً yozilgan 
katb تربً yozish 
kutub 
تزً 
kitoblar
kitab ةبزً kitob 
katib تربً yozuvchi 
Arab tilida o‟zak ko‟pincha uch, to‟rt, besh harfli bo‟ladi.Fe‟llar uch yoki 
to‟rt harfli boladi.Masalan: تزً \kataba\-yozmoq, ْعور \tarjama\-tarjima 
qilmoq.Ismlar ham uch, to‟rt va besh harfli bo‟lishi mumkin. Masalan:
َعه \rojlun\-erkak, َلقع \jahfalun\-katta armiya, َعولٍ \safarjalun\-behi.
Arab tilida ikki harfli ismlar ham bor.Masalan: ّك\damun\-qon, -
ْك \famun\-
og‟iz. O‟zaklar xar xil undoshlardan tashkil topgan bo‟lsa to‟g‟ri deb 

---

48 
hisoblanadi.Misollarni yuqorida ko‟rdik.Agar o‟zakda ikkita bir xil undosh bo‟lsa 
ikkilangan o‟zak deyiladi. Masalan: ٖظ \zonna\-gumon, ّا\ummun\-ona.O‟zakda 
hamza bo‟lsa, hamzali o‟zak deyilabi.Masalan: اوه\qorqa‟a\-o‟qish ٢ّ\shay‟un\- 
narsa.O‟zakda (١ٝا) lar bo‟lsa kuchsiz o‟zak deyiladi.Masalan:لعٝ\vajada\-topmoq, 
٢ْؽ\hoshiya\-qo‟rqmoq,ٍٞه \qovlun\-auytmoq. 
 
So’z yasovchi undoshlar
O‟zak undoshlardan tashqari so‟z yasovchi undoshlar ham mavjud. Ularni 
ko‟makchi harflar deyiladi. Ko‟makchi harflar ism va fe‟llarga qo‟shilib boshqa 
ma‟nodagi so‟zlarni hosil qilish uchun xizmat qiladi.Ko‟makchi harflar hammasi 
bo‟lib o‟ntadir: 
ّ ٝ ١ ٍ ا
ٙ ء ً ٕ د
ularni jamlansa quyidaigcha jumla hosil 
bo‟ladi. ٙأَ٘ر ّٞ٤ُا\al-yavma tansa‟uhu\- bugun uni sen unutasan.
So‟zlarda bu undoshlardan boshqa undosh uchrasa, demak u o‟zakni tashkil 
qiluvchi undosh bo‟ladi. Masalan:خجزٌٓ\maktabatun\-kutubxona, ةٞزٌٓ\maktubun\-
xat, ةبزً\kitabun\-kitob bular hammasi bitta تزً \ktb\o‟zagiga ko‟makchi harflar 
qo‟shilib hosil qilingan.