«sharq» nashriyot-matbaa

19-§. ANDIJON QO'ZG'OLONI 
XIX asrning ikkinchi yarmida Turkistonda Rossiya imperiyasi 
o'rnatgan  mustamlakachilik  tuzumi  mahalliy  aholini  siyosiy 
huquqlardan  mahrum  etdi, milliy,  diniy  qadriyatlarni  tahqirladi, 
iqtisodini  esa  imperiya  maqsadlariga  bo'ysundirib  xalqning 
turmushi,  moddiy  ahvolini  yomonlashtirib,  qashshoqlanishiga  olib  keldi.1886-yilgi 
“Turkiston o’lkasini idora qilish to’g’risidagi Nizom”ga ko’ra o’lkada mustamlaka 
siyosati  
 
Qo'zg'olonning 
sabablari 

---

 
mustamlakachilik  manfaatlariga  moslashtirish  bo'lgan.  «Nizom»  e'lon 
qilingandan so'ng unda nazarda tutilgan chora-tadbirlarni amalga oshirishda 
mahalliy aholining milliy, diniy va mahalliy xususiyatlari inobatga olinmadi. 
Mazkur  «Nizom»  asosida  podsho  ma'murlari  mahalliy  xalqqa  tegishli 
yerlarning  katta  qismini  tortib  oldi  va  ular  asosida  Rossiyadan  ko'chib 
kelganlar uchun  yer fondi tashkil etildi. Bunday  siyosat  yer  masalasi juda 
nozik  bo'lgan,  aholi  zich  joylashgan,  ayniqsa,  sug'oriladigan  ekin 
maydonlari  kam  bo'lgan  Farg'ona  vodiysida  mahalliy  aholining  ahvolini 
yomonlashtirib  yuboradi.  Bundan  tashqari  Farg'ona  vodiysi,  asosan, 
imperiyaning paxta xomashyosini yetishtirib beruvchi hududga aylantirilgan 
edi. Vodiyda paxta  yetishtirishning ko
’
paytirilishi sababli g'alla, ozuqabop 
ekinlar  maydoni  va  yaylovlarning  qisqarishi,  oziq-ovqat  va  boshqa 
mahsulotlar narxini keskin oshirib yubordi. 
1891-yilda  Rossiyadan  aholining  Farg'ona  viloyatiga  ko'plab  ko'chirib 
keltirilishi, ularning joylashtirilishi yer taqchil va aholi zich yashaydigan vodiyning 
ahvolini  nihoyatda  yomonlashtirib  yubordi.  Shubhasiz,  podsho  hukumatining 
bunday  harakatlari  mahalliy  aholi  noroziligining  yanada  ortib  borishiga  sabab 
bo'ldi. 
Mustamlakachi  hukumat  Turkiston  o
’
lkasining  barcha  joylarida  mahalliy 
aholining  milliy  va  diniy  qadriyatlarini  hisobga  olmasdan,  ularga  qarshl  siyosat 
olib bordi. Podsho hukumati tomonidan o'lkadagi vaqf mulklari qisqartirildi Vaqf 
mulklariga  tegishli  yerlarni  tugatishga  qaratilgan  chora-tadbirlar  esa  vaqf 
yerlarining katta qismi davlat mulkiga aylantirilishiga olib keldi. Bu o'lka hayotida, 
keng  xalq  ommasi  o'rtasida  yuqori  nufuzli  din  peshvolari,  diniy  muassasalar  va 
ta'lim  maskanlarida  ish  olib  boradigan  mutasaddilarning  keskin  noroziligini 
keltirib chiqardi. 
Norozilik 
harakatlariga 
o'lka 
ma'muriyatining 
mahalliy 
xalq 
manfaatlaridan imperiya manfaatlarini ustun qo’yuvchi siyosat olib borishi, 
tub  aholi  yashash  sharoitlarining  yomonligi,  soliqlarning  ko'pligi, 
amaldorlarning poraxo'rligi va o'z mansabini suviste'mol qilishlari, to'lovlar 
hamda  majburiyatlarning  og'irligi  kabilar  sabab  bo'ldi.  Maorif,  tibbiy 
xizmat, obodonchilik ishlari qarovsiz y, bo'lib, ularga hukumat tomonidan 
mablag'  ajratilmagan.  Bunday  salbiy  holatlar  mahalliy  xalqlarning 
mustamlakachilarga  nisbatan  nafratini  oshirib,  ularga  qarshi  g'alayon  va 
qo'zg'olonlar ko'tarishiga olib keldi.  
67 

---