«sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi

§. TIBBIY-GEOGRAFIK TADQIQOTLAR

Tibbiy geografiya geografik muhitning, ya’ni tabiiy va ijtimoiy- iqtisodiy omillarning aholi salomatligiga ta’sirini, kasalliklarning vujudga kelishi va geografik tarqalishini o‘rganadi.

Hozirgi paytda tibbiy-geografik tadqiqotlar ikkita yirik yo‘na- lishda olib borilmoqda. Birinchi yo‘nalishda atrof-muhitning inson salomatligiga ta’siri baholanadi va bashorat qilinadi. Ikkinchi yo‘nalishda kasalliklarning mahalliy tabiiy o‘choqlari aniqlanadi.

Atrof-muhitning tozaligi ko‘p jihatdan inson salomatligini belgi- lab beradi. U tabiiy va sun’iy omillar ta’sirida ifloslanadi. Atrof- muhitni ifloslovchi tabiiy omillarga shamol (havodagi chang miq- dorining ortib ketishiga olib keladi), vulkan otilishi (atmosferaning vulkan tutunlari va kullari bilan ifloslanishi), sellar, qurg‘oqchilik, suv toshqinlari, zilzilalar, chigirtka bosishi, surilmalar va h.k. kiradi.

Aholi zich joylashgan sanoat hududlarida sun’iy omillar ta’siri- da atrof-muhit (zavodlar, fabrikalar, metallurgiya, kimyo zavod- lari, konlar, issiqlik elektrostansiyalari, trnasport kabilar) ko‘proq ifloslanadi.

Atrof-muhitning og‘ir metallar bilan ifloslanishi inson salo- matligiga kuchli salbiy ta’sir etadi. Masalan, qo‘rg‘oshin asab tizi- mi, jigar va buyraklarni zaharlaydi. Simob ko‘proq jigar va buyrak- da to‘planadi, modda almashinuvini buzadi, kadmiy bolalar nutqining buzilishiga olib keladi, mishyak o‘pka va teri rakini keltirib chiqaradi. Qishloq xo‘jaligida qo‘llanadigan pestitsidlardan har yili jahonda 1 mln kishi zaharlanadi, ulardan taxminan 15—20 ming kishi hayotdan ko‘z yumadi. Avtomobillardan chiqadigan benzopiren moddasi, radioaktiv moddalar o‘pka rakini keltirib chiqaradi. Uglerod oksidining havodagi miqdori ortib ketishi orga- nizmda kislorod yetishmovchiligiga sabab bo‘ladi hamda asab va yurak-qon tomir tizimlarini ishdan chiqaradi.

Har bir hududning mahalliy tabiiy-geografik sharoiti inson salomatligiga turlicha ta’sir etishi mumkin. Havodagi kislorod miq- dori, havo bosimi, harorat va namlikning o‘zgarishi qon bosimi kasalligi bor bemorlarda miya va yurak faoliyati bilan bog‘liq turli asoratlar paydo qiladi.

Atmosferadagi kislorod miqdorining ortishi gipertoniya krizlari va miya insultlarining ko‘payishiga olib keladi. Kislorod miqdori- ning ortishi asosan qishda kuzatiladi. Tog‘larda balandga chiqqan