«sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi

Huquq normalari
– davlat tomonidan o‘rnatiladi-
gan, kafolatlanadigan va muhofaza qilinadigan, barcha
uchun umumiy majburiy bo‘lgan xulq-atvor qoidala 
-
ridir. 
Huquq shakllari
Huquq shakllari deganda uni obyektiv ifodalash
tushuniladi. Davlat va huquq nazariyasida huquq
shakl lari to‘rtga bo‘linadi:
1.
Huquqiy odat.
2.
Sud pretsedenti.
3.
Normativ huquqiy aktlar.
4.
Shartnomalar.
Huquqiy odat
deb doimiy takrorlanishi natijasida
barqaror xulq-atvor normasiga aylangan, keyinchalik
davlat tomonidan tasdiqlangan xulq-atvor qoidasiga
aytiladi.
Sud pretsedenti
bu muayyan ish bo‘yicha chiqaril-
gan sud qarori kelgusida shunday ishlarni hal etishda
qoidaga aylanib foydalanilishi mumkin.
I  b o b.  Davlat va huquq nazariyasi

---

28
Huquqshunoslik
Normativ huquqiy akt
vakolatli davlat organining
belgilangan tartibda qabul qilgan yuridik hujjati bo‘lib,
umummajburiy xulq-atvor qoidalarini o‘z ichiga oladi.
Xalqaro shartnoma
– xalqaro huquqning ikki yoki
bir necha subyekti tomonidan qabul qilingan bitim
bo‘lib, huquq va majburiyatlarni belgilovchi, o‘zgar-
tiruvchi yoki bekor qiluvchi hujjatdir.
Qonun
deganda, davlat hokimiyatining oliy organi
tomonidan qabul qilingan ijtimoiy munosabatlarni tar -
tibga soluvchi oliy yuridik kuchga ega bo‘lgan norma-
tiv huquqiy akt tushuniladi.
O‘zbekiston Respublikasining «Normativ-huquqiy
huj  jatlar to‘g‘risida»gi qonunning 6-moddasiga ko‘ra
«Nor  mativ-huquqiy hujjatlar qonun hujjatlari hisob 
-
lanadi va ular O‘zbekiston Respublikasining qonun hu-
jjatlari majmuini tashkil qiladi.
O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, O‘z 
-
be kiston Respublikasining qonunlari, O‘zbekiston
Respub likasi Oliy Majlisi palatalarining qarorlari qo-
nunlar hi sob     lanadi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmon-
lari, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mah ka masining
qa ror lari, vazirliklar, davlat qo‘mitalari va idoralarining
normativ-huquqiy hujjatlari, mahalliy davlat hoki 
-
miyati organlarining qarorlari qonunosti hujjatlari
hisoblanadi».
Qonunlarning o‘ziga xos belgilari mavjud:
1) qonun yuqori yuridik kuchga ega; 2) u norma-
tiv-huquqiy xarakterga ega; 3) davlat hokimiyatining
yuqori vakillik organi to monidan chiqariladi; 4) qonun
xalqning irodasini mujassamlashtiradi; 5) qonunda turli
ijtimoiy munosabatlar tartibga so 
linadi; 6) qonunlar
davr ta lablarining bajarilishiga qaratiladi.
Farmonlar
davlat boshlig‘i tomonidan chiqariladi.
Farmonlar normativ xususiyatga ega bo‘lishi mumkin.  

---

29
I  b o b.  Davlat va huquq nazariyasi
Farmonlar Konstitutsiya va qonunlarga zid kel-
masligi kerak.
Farmonlar quyidagi turlarga bo‘linadi:
1)  iqtisodiy sohadagi farmonlar;
2) siyosiy sohadagi farmonlar;
3) ijtimoiy-madaniy sohadagi farmonlar;
4) mafkuraviy sohadagi farmonlar.
Farmonlar: imtiyoz beruvchi, ruxsat etuvchi,
rag‘batlantiruvchi, majburiyat yuklovchi, tavsiya etuv 
-
chi farmonlarga bo‘linadi.
Tartibga soluvchi predmetga ko‘ra farmonlar huquq
tarmoqlariga munosib holda davlat huquqiy, ma’-
muriy-huquqiy, moliya-huquqiy, mehnat va fu qa roviy-
huquqiy, jinoiy-huquqiy sohalarga bo‘linadi.
Huquq sohalari
Jamiyatdagi ijtimoiy munosabatlarni huquqiy tar 
-
tibga solib turuvchi huquq sohalari mavjud. Huquq so-
halari 
Konstitutsiyaviy huquq, fuqarolik, ma’muriy, ji-
noiy, yer huquqi, mehnat, oila, jinoiy-ijroiya, qishloq
xo‘jaligi, ekologiya (tabiatni muhofaza qilish), moliya,
fuqarolik-ijroiya 
va hokazolarga bo‘linadi.
O‘z navbatida huquq sohalari sohachalarga, insti-
tutlarga bo‘linadi. Masalan, fuqarolik huquqi sohasi –
majburiyat, intellektual mulk, vorislik kabi huquq so-
hachalarini o‘z ichiga oladi. Huquq institutlari ijtimoiy
munosabatlarning u yoki bu turlarini tartibga soladi.
Masalan, mehnat huquqi mehnat intizomi, moddiy
javobgarlik, mehnat muhofazasi va hokazo institutlarni
o‘z ichiga oladi.
Huquq normalari tomonidan tartibga solinadigan
ijtimoiy munosabatlar huquqiy munosabatlar xususi 
-
yatiga ega bo‘ladi.