«sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati

O‘simliklarning namlikka nisbatan ekologik guruhlari va ularning 
moslanishlari. 
O‘simliklarning  quruqlikka  chiqishi,  namlik  yetishmasligiga 
moslanishi  muhim  evolutsion  o‘zgarish  sanaladi.  Namlikka  bo‘lgan  talabiga 
ko‘ra  barcha  quruqlik  o‘simliklari  uchta  ekologik  guruhga  bo‘linadi:  kserofitlar, 
gigrofitlar,  mezofitlar.  Evolutsiya  jarayonida  har  bir  guruhda  muhitning  suv 
rejimida  o‘ziga  xos  moslashish  vujudga  kelgan.
Kserofitlar  (yunoncha  «xerox»  –  quruq,  «phyton»  –  o‘simlik)  –  nam lik 
kam  bo‘lgan  muhitda  o‘sishga  moslashgan  o‘simliklar  sanaladi.  Bularga  dasht, 
cho‘l,  yarim  cho‘l,  savanna,  baland  tog‘  o‘simliklari  kiradi.  Kserofitlar  uzoq 
vaqt  namlik  yetishmasligiga  chidamli  o‘simliklar  hisoblanadi.  Ularda  nam 
tanqis  muhitda  yashashga  bir  qator:  transpiratsiyaning  kamayishi,  tuproqdan 
suv  so‘rilishining  kuchayishi,  to‘qima  va  organlarda  suvni  zaxiralash  kabi 
moslanishlar  mavjud.
Moslanish  turlariga  ko‘ra  kserofitlar  ikki  guruhga  ajratiladi:  sukkulentlar  va 
sklerofitlar.

---

59
Sukkulentlar  (lotincha  «succulentus»  –  sersuv)  –  ularda  o‘z  to‘qimalari  va  
organlarida    suvni    zaxirada    saqlash    va    so‘ngra    tejab    sarflash    kuzatiladi.
Agava,  aloy,  molodilo  (barg  sukkulentlar)  kabi  o‘simliklar  suvni 
qalin  barglarida  saqlaydi,  sutlamalar,  kaktuslar  (poya  sukkulentlar)ning 
poyasida  suvni  zaxirada  saqlovchi  to‘qimalar  mavjud.  Sukkulentlarning 
epidermis  to‘qimasi  qalin  mum  qavat  yoki  mayda  tuklar  bilan  qoplangan 
bo‘ladi.  Barglardagi  barg  og‘izchalari  kam  va  kunduzi  yopiq  bo‘ladi.  Poya 
sukkulentlarda  barglar  mayda  yoki  tikanga  aylangan  (kaktuslar).  Fotosintez 
jarayoni  yashil  poyalarda  amalga  oshadi  (15-rasm).
Sklerofitlar  (yunoncha  «scleros»  –  qattiq,  «phyton»  –  o‘simlik)  –  tuproqda 
namlik  yetarli  bo‘lmagan  sharoitda  ham  o‘sadi.  Ular  suvni  zaxirada  saqlab 
turolmaydi,  lekin  sklerofitlar  sitoplazmasi  yuqori  yopishqoqlikka  ega  bo‘lgani 
uchun  suvni  ushlab  tura  oladi.  Bu  hujayra  shirasining  yuqori  osmotik  bosimini 
yaratadi.  Shu  bosim  tufayli  sklerofitlar  tuproqdan  suvni  shimadi.  Shuning 
uchun  ularni  «nasos  o‘simliklar»  deb  ham  atashadi.  Sklerofitlar  ildizi  yerga 
chuqur  kirib  boradi  (saksovul,  yantoq).  Sklerofit  o‘simliklarda  transpiratsiyani 
kamaytirish hisobiga suvni tejaydigan bir qator morfologik moslanishlar:  kichik 
Agava
Molodilo
Sutlama